Ο Βρώμικος πόλεμος του Μουσολίνι - Αφιέρωμα στο Ολοκαύτωμα Δομενίκου

Ο ΜΟΝΑΧΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ ΕΝΟΣ ΠΟΛΙΤΗ ΦΕΡΝΕΙ ΣΤΟ ΦΩΣ ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΤΟΥ ΔΟΜΕΝΙΚΟΥ

Ο Βρώμικος πόλεμος του Μουσολίνι - Αφιέρωμα στο Ολοκαύτωμα Δομενίκου

• Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΕΒΑΛΕ ΤΗΝ ΥΠΟΘΕΣΗ ΣΤΟ ΣΥΡΤΑΡΙ - ΠΑΡΕΓΡΑΦΗΣΑΝ ΤΑ ΑΔΙΚΗΜΑΤΑ ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΕΙ
• Η ΙΤΑΛΙΚΗ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΔΙΕΤΑΞΕ ΕΡΕΥΝΑ ΔΙΟΤΙ ΛEΓEI ΑΥΤΑ ΤΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΔΕΝ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΝΤΑΙ ΠΟΤΕ
• ΜΟΝΟΣ Ο ΣΤΑΘΗΣ ΨΩΜΙΑΔΗΣ ΣΤΗ ΡΩΜΗ ΖΗΤΑ ΤΗΝ ΑΠΟΝΟΜΗ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ
• ΕΞΟΡΓΙΣΤΙΚΑ ΑΔΙΑΦΟΡH Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ "ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΕΛΑΣΣΟΝΑΣ"

κλικ για μεγένθυνση

Ο δρόμος της αναγνώρισης είναι μακρύς και δύσβατος, όχι όμως απροσπέλαστος, φτάνει να υπάρχει η πίστη στην ανάδειξη της αλήθειας. Όταν το 2000 «έπεσε» η ιδέα στο τραπέζι που είχε διατυπώσει ο κ. Στάθης Ψωμιάδης από το 1999 να υποβληθεί μήνυση κατά των Ιταλών εγκληματιών πολέμου που ήταν οι αίτιοι για το Ολοκαύτωμα του Δομενίκου, κανείς δεν πίστευε πως μπορούσε να γίνει κάτι. Υπέγραψαν τότε την μήνυση ο πρόεδρος του πολιτιστικού οργανισμού του Δήμου Ποταμιάς κ. Στάθης Ψωμιάδης, ο πρόεδρος του Δ.Σ. κ. Λιάκος Δημήτριος και ο πρόεδρος του T.Σ. Δομενίκου κ. Νικολούλης Γεώργιος.

ΝΑ ΘΥΜΗΘΟΥΜΕ ΟΜΩΣ ΤΙ ΕΓΙΝΕ ΣΤΙΣ 16 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 1943

Η ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΤΟΥ ΔΟΜΕΝΙΚΟΥ

Η πρώτη ομαδική εκτέλεσις. Σκηνές ασύλληπτου φρίκης.

Το Δομένικο ήταν -γιατί τώρα πια δεν είναι- ένα καινούργιο, ήρεμο και γραφικό χωριό με διακόσιες οικογένειες. Δεν είχε καμιά ιδιαίτερη ιστορία. Επέπρωτο όμως ν' αποκτήσει τέτοια γεμάτη τραγικότητα. Κείται σ' απόσταση 42 χιλ. βορείως της Λαρίσης και 18 χιλ. νοτίως της Ελασσώνος, επί της δημοσίας οδός Λαρίσης _ Κοζάνης.

16 Φεβρουαρίου 1943. Μοιραία ημέρα. Η μέρα της οποίας η ανάμνησης θα προκαλεί και στους τωρινούς κατοίκους που εναπέμειναν και στους επιγενόμενους το σπαραγμό και τη φρίκη.

Οι κάτοικοι, την ήμερα εκείνη, ήσυχοι κι ανύποπτοι, ήσαν διασκορπισμένοι στα χωράφια. Συνέχιζαν αμέριμνοι το ειρηνικό έργο της καλλιέργειας της γης. Έξαφνα, πριν από το μεσημέρι, σε μακρινή απόσταση, ακούστηκαν συνεχείς πυροβολισμοί. Πέρασε αρκετή ώρα κι ο αντίλαλος των πυροβολισμών εξακολουθούσε ν' ακούεται ολoένα κι ευκρινέστερα. Κανείς δεν εγνώριζε τι συνέβαινε. Διάφορες σκέψεις περνούσαν από το μυαλό τους κι άπειρες εκδοχές υπεστηρίζοντο. Πιθανόν να ήσαν Ιταλοί που είχαν πάντοτε τη προσφιλή συνήθεια να πυροβολούν άσκοπα όπου περνούσαν για να κάνουν αισθητή τη παρουσία και την ύπαρξή τους. Πάντως, ότι κι' αν συνέβαινε, αυτοί ήσαν ειρηνικοί γεωργοί και το χωριό τους δεν είχε δώσει καμιά αφορμή.

κλικ για μεγένθυνση	κλικ για μεγένθυνση	κλικ για μεγένθυνση
κλικ για μεγένθυνση	κλικ για μεγένθυνση	κλικ για μεγένθυνση

Κι' εξηκολούθησαν την εργασία τους. Πλησίαζε πια μεσημέρι όταν ήλθε το μήνυμα.

Συμπλοκή ιταλικής φάλαγγος, προερχομένης εκ Λαρίσης, κι' ανταρτών. Αυτή διεξήγετο μακρυά, έξω από τα όρια της αγροτικής περιφερείας του χωριού. Δύναμης πενήντα ανταρτών, κατατμημένη σε τρεις ομάδες κι' εντελώς αθέατη, έβαλλε δι' όπλων και πολυβόλων από διάφορα επίκαιρα σημεία που είχε ενωρίς καταλάβει στους γύρω λόφους, εναντίον της διερχόμενης φάλαγγος. Οι Ιταλοί υπερέβαιναν τους πεντακόσιους κι' επρόκειτο να επιδράμουν στα ορεινά χωριά των Χασίων.

Η συμπλοκή εσυνεχίζετο μ' αδιάκοπη σφοδρότητα κι' αμείωτη ένταση, εξελισσόμενη βαθμηδόν σε πραγματική μάχη. Τότε ενεφανίσθησαν δύο ιταλικά αεροπλάνα, τα όποια άρχισαν να διαγράφουν αμέσως αλλεπάλληλους κύκλους στον αέρα γύρω από το σημείο όπου διεξήγετο αυτή. Ταύτα είχαν απογειωθεί από το αεροδρόμιο της Λαρίσης, κατόπιν ειδοποιήσεως των Ιταλών, για να ενισχύσουν τούτους. Μετά την αναγνώριση των θέσεων των ανταρτών, κατήλθαν αποτόμως σε χαμηλό ύψος κι' άρχισαν να πολυβολούν αυτές. Κι' οι αντάρτες απεσύρθησαν προς τα ενδότερα. Απολογισμός της συγκρούσεως: Οι Ιταλοί είχαν εννέα νεκρούς και τραυματίας, οι αντάρτες ένα βαρεία τραυματισμένο τον όποιον και κατόρθωσαν να παραλάβουν μαζί τους.

Μερικοί από τους κατοίκους ανησύχησαν. Ένα αόριστο συναίσθημα φόβου τους εκυρίευσε. Και χωρίς πολλή σκέψη, εγκατέλειψαν την εργασία τους κι' άρχισαν να τρέπονται προς τις χαράδρες και τα βουνά. Ήσαν αυτοί κυρίως πρόσφυγες που είχαν εγκατασταθη εκεί μετά τή μικρασιατική καταστροφή κι' είχαν μια πικρή πείρα σε τέτοιες περιπτώσεις.

Οι άλλοι όμως -οι και περισσότεροι- έμειναν. Οι παρακινήσεις κι' οι παροτρύνσεις των πρώτων για να φύγουν, δεν στάθηκαν ικανές να τους μεταπείσουν. Η πίστις στην αθωότητα τους και οι επανειλημμένες σαφείς και ρητές διαβεβαιώσεις των Ιταλών ότι εάν έμεναν στο χωριό τους δεν είχαν τίποτε να φοβηθούν, τους κράτησαν εκεί.

Μετά πάροδο λίγου χρόνου, πυκνές φάλαγγες ιταλικού στρατού, προερχόμενοι από τη Λάρισα, τον Τύρναβο και την Ελασσόνα, συνηντήθησαν, συνηνώθησαν κι' εσταμάτησαν στο Δομένικο. Η δύναμις της Ελασσόνος απετελείτο αποκλειστικώς από μελανοχίτωνες. Το χωριό εκυκλώθη αμέσως. Οι χωρικοί άρχισαν να θορυβούνται. Οι κινήσεις αυτές και με το τρόπο μάλιστα που εγένοντο, ενέπνεαν ανησυχία και φόβο. Μερικοί άπ' αυτούς επεχείρησαν τότε να διαφύγουν από ορισμένα αφρούρητα σημεία. "Ριπές πολυβόλων όμως τους θέρισαν αμέσως. Οι πρόχειροι ξύλινοι σταυροί πού υπάρχουν σήμερα στο δρόμο διαιωνίζουν την ύπουλη εγκληματικότητα των Ιταλών.

Όλοι οι άρρενες συνεκεντρώθησαν βιαίως σ' ένα σημείο. Εκατό δέκα επτά.

Παραλλήλως, άλλη ιταλική δύναμις επεδίδετο στη διαρπαγή και τη λεηλασία των σπιτιών. Συνέλεξαν ότι βρήκαν. Ρούχα, τρόφιμα, σκεύη. Δεν άφησαν τίποτε. Τα φόρτωσαν στ' αυτοκίνητα κι' αμέσως προέβησαν στη πυρπόληση. Εκατό πέντε σπίτια απετεφρώθησαν εντελώς.

Μετά ταύτα, οι συλληφθέντες εφορτώθησαν εσπευσμένως στ' αυτοκίνητα κι οι φάλαγγες, έχουσαι στο μέσον όλο αυτό το ανθρώπινο φορτίο των μαρτυρικών Ελλήνων, κατηυθύνθησαν προς νότο. Στο δρόμο οι Ιταλοί έσπρωξαν πολλούς απ' αυτούς έξω από τ' αυτοκίνητα που έφευγαν με μεγάλη ταχύτητα και έβαλλον κατ αυτών εκ των όπισθεν με τα πολυβόλα. Πέφτοντας κάτω, τα σώματα τους ήσαν διάτρητα από τις σφαίρες και τα πρόσωπα τους παραμορφωμένα από τη βίαιη επαφή με το έδαφος.

Πέρασαν ύστερα από το επόμενο χωριό Μυλόγουστα κι' έξετέλεσαν όσους βρήκαν εργαζομένους στα κτήματα πλησίον του δρόμου, πυρπολήσαντες κι' ογδόντα σπίτια _ το σύνολο σχεδόν.

Τέλος σταμάτησαν στο 31ο χιλιόμετρο βορείως τής Λαρίσης. Εκεί κατέβηκαν από τ' αυτοκίνητα, ακροβολίσθησαν κι' οι μαρτυρικοί κάτοικοι του Δομενίκου οδηγήθησαν στην άκρη του δρόμου.

Διησθάνοντο πια έντονα ότι η θέσις τους κάθε άλλο παρά ευχάριστη ήταν. Αδυνατούσαν όμως να πιστέψουν, στηριζόμενοι στο ανεύθυνο, τι τους περίμενε. Ήσαν τα θύματα τής πρώτης ομαδικής εκτελέσεως και δεν μπορούσαν να φαντασθούν το μέγεθος της ιταλικής θηριωδίας. Οι ώρες περνούσαν μέσα σε μια καταθλιπτική κι' εφιαλτική σιγή, η όποια σιγά-σιγά μετεβάλλετο σε φρικτή αγωνία. Πλησίαζε το σούρουπο κι οι Ιταλοί συνεσκέπτοντο ακόμη. Ίσως για την εξεύρεση του απανθρωποτέρου τρόπου εκτελέσεως. Ίσως αναμένοντες και την έγκριση του αντιστράτηγου Μπενέλλι, διοικητού της μεραρχίας «Πινερόλο» Λαρίσης, του ανθρώπου πού βαρύνεται με σωρεία εγκληματικών πράξεων εις βάρος του πληθυσμού.

Αργά, όταν πλέον σκοτείνιασε, κατέφθασε, ερχόμενος εκ Λαρίσσης, ένας μοτοσυκλετιστής αγγελιαφόρος, ο όποιος ενεχείρισε στον επικεφαλής συνταγματάρχη ένα σφραγισμένο φάκελο. Μέσα σ' αυτόν περιείχετο η διαταγή του Μπενέλλι. Έπειτα από λίγο οι κρατούμενοι εχωρίσθησαν σε ομάδες. Τέσσερις - τέσσερις. Ή φρικτή υποψία τους άρχισε να γίνεται τώρα τραγική πραγματικότης. Μα οι Ιταλοί «εν τους άφησαν να σκεφθούν πολύ. Συνεκρότησαν τα εκτελεστικά αποσπάσματα κι' αμέσως άρχισε η εκτέλεσις εκάστης ομάδος με ριπές πολυβόλου. Μέσα στη σκοτεινιασμένη και ζοφερή χειμωνιάτικη νύχτα ένα τερατούργημα συνετελείτο εις βάρος ενός τμήματος της μαρτυρικής αυτής Φυλής. Εκεί, στις δώδεκα τα μεσάνυκτα, το χορταριασμένο υγρό χώμα εβάφετο ολοπόρφυρο από το αίμα του πλήθους αυτού των αθώων Ελλήνων. Μετά την εκτέλεση των πρώτων δώδεκα, παρενέβησαν οι μελανοχίτωνες. Η ολιγόστιγμη αυτή διακοπή έδωκε μια φευγαλέα ελπίδα στους υπολοίπους. Ίσως να σταματούσαν πια. Δεν εβράδυναν όμως ν' αντιληφθούν την οικτρά πλάνη τους. Οι μελανοχίτωνες _ ανήκοντες όλοι σε τάγμα της Ρώμης _διέκοψαν για άλλο λόγο, εντελώς αντίθετο. Ο τρόπος αυτός της εκτελέσεως δεν ικανοποιούσε τη σαδιστική μανία τους και τη πωρωμένη εγκληματική ψυχή τους. Κι' άρχισαν αυτοί τις εκτελέσεις με στιλέτο. Χτυπούσαν μ' αυτό στο κρανίο και το περιέστρεφαν μέσα μ' απερίγραπτη σατανική ευχαρίστηση. Το μαρτύριο των μελλοθανάτων ήταν ανεκδιήγητο.

Ιταλός στρατιωτικός ιατρός είπε αργότερα: - Εγώ πού είμαι γιατρός ξέρω πόσο φρικτός είναι ο θάνατος αυτός. Ντρέπομαι ως άνθρωπος και αισχύνομαι που είμαι Ιταλός.

Σχόλια των ιδίων.

Οι φασίσται εξετέλεσαν έτσι αρκετούς. Κι' όταν κουράστηκαν, παρεχώρησαν τη θέση τους σ' άλλους, μεταξύ των οποίων ήσαν και λεγεωνάριοι. Ύστερα από κάμποση ώρα ένας τεράστιος σωρός πτωμάτων εσχηματίσθη. Μεταξύ αυτών και τα τέσσαρα των αδελφών Ζάγκα. Δύο μόνον εξ όλων διέφυγαν. Ο ένας, χτυπημένος θανασίμως, ηγέρθη, ενώ εσυνεχίζοντο οι εκτελέσεις, κι' ετράπη προς τον πλησίον ευρισκόμενο ποταμό Ελασσωνίτικο. Εκεί εκρύβη μέσα στους θάμνους και τελικώς διεσώθη. Ό έτερος, ονόματι Δισακόπουλος, δέκα οκτώ χρονών, εδέχθη αλλεπάλληλα τραύματα και διατηρών τις αισθήσεις, προσεποιήθη τον φονευθέντα και παρέμεινε πολλή ώρα εκεί, ανάμεσα στα πτώματα, εγερθείς μόλις έφυγαν οι Ιταλοί. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι αυτός διέμενε προηγουμένως στη Μακεδονία, από την οποία έφυγε για να σωθεί από τους Βουλγάρους.

Αργότερα, αφηγούμενος στον γράφοντα τη τραγική και μακάβρια περιπέτεια του, περιέγραψε όλες τις λεπτομέρειες της ανθρωποσφαγής αυτής. Έμεινε ώρα πολλή επάνω στα πτώματα των εκτελεσθέντων, εδέχθη τη χαριστική βολή στο λαιμό, έπλεε μέσα σ' ένα λουτρό αίματος, άκουε τις λυσσαλέες κραυγές των Ιταλών, τις οιμωγές, το αγωνιώδες βογγητό και τον επιθανάτιο ρόγχο των εκτελουμένων κι' όμως δεν εκινήθη καθόλου, αποφασισμένος οπωσδήποτε να σωθεί. Και το κατόρθωσε.

«Όταν έπεσα κάτω χτυπημένος, προσέθεσε, διατηρούσα όλες μου τις αισθήσεις. Καταλάβαινα καθαρά τι γινόταν. Σε μια στιγμή δέχτηκα μια σφαίρα στο λαιμό. Ευτυχώς ότι δεν ήταν τίποτε το σοβαρό. Το σκοτάδι τους εμπόδιζε να βρουν ακριβή στόχο όταν έδιναν τη χαριστική βολή. Έπρεπε όμως νάμαι πολύ προσεκτικός και να μένω αμετακίνητος. Η ελαχίστη κίνησις θα εσήμαινε το τέλος μου. Ήταν δύσκολο _πολύ δύσκολο αυτό γιατί ανατρίχιαζα σύγκορμος και σπάραζε η καρδιά μου από το βογγητό αυτών που πεφταν πάνω μου. Μου ερχόταν σα τρέλλα από τη φρίκη. Ήθελα να πεταχτώ απάνω, να ξεφωνίσω, να φύγω μακριά από εκεί. Ευτυχώς όμως συγκρατήθηκα κι έτσι γλίτωσα».

Οι Ιταλοί μετά ταύτα κατηυθύνθησαν προς Λάρισσα κι' έξετέλεσαν αδιακρίτως όσους συνάντησαν στο δρόμο μέχρι Τυρνάβου. Και στους 117 προσετέθησαν άλλοι 50.

Συνεπεία τούτου, τα πτώματα έμειναν άταφα επί 3-4 ήμερες γιατί κανείς δεν τολμούσε να κυκλοφορήσει στο δρόμο, να πλησίασει αυτά και να φροντίσει για τον ενταφιασμό τους. Οι αλεπούδες δε καταξέσχισαν και κατέφαγαν ανενόχλητες τις σάρκες τους σε τέτοιο σημείο, ώστε απέβη δύσκολη κατόπιν η αναγνώρισίς τους κατά την ομαδική ταφή. Σήμερα δεν υπάρχει οικογένεια στο Δομένικο πού να μη πενθή. Οι γυναίκες φορούν όλες μαύρα και το όμορφο κι' ειδυλλιακό χωριό έχει μεταβληθή, ερειπωμένο όπως είναι από τη πλήρη λεηλασία και τοσν εμπρησμό, σ' ένα τόπο θρήνου και πένθους. Η θηριωδία των Ιταλών επροκάλεσε τόση αγανάκτηση και τέτοια εξέγερση, ώστε ο δ/της της Ύποδ/σεως Χωρ/κής Ελασσώνος, μοίραρχος Μπάμπαλης, απέστειλε στους Ιταλούς το παρακάτω έγγραφο, πού νομίζομε ότι πρέπει ν' αποτελέσει ένα από τα πολυτιμότερα γραπτά ντοκουμέντα και κειμήλια του αγώνος εθνικής αντιστάσεως. Τούτο δεν πάλλεται μόνο από μια υπέροχη πατριωτική έξαρση. Δεν αποτελεί μόνο στοιχείο τόλμης κι' αποφασιστικότητος. Αντιπροσωπεύει με μια απαράμιλλη πληρότητα το πνεύμα της θυσίας και τής αδάμαστης υπερηφάνειας του Ελληνικού λαού.

κλικ για μεγένθυνση	κλικ για μεγένθυνση	κλικ για μεγένθυνση
κλικ για μεγένθυνση	κλικ για μεγένθυνση	κλικ για μεγένθυνση

ΕΓΓΡΑΦΟ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΙΤΑΛΟΥΣ

Το παραθέτομεν όπως ακριβώς εστάλη:

Άρ. 16/1/19^α

Ελασσών, 19/2/1943

Προς Το Ιταλικόν Φρουραρχείον Ελασσώνος

Ενταύθα
Διαμαρτύρομαι με όλην την δύναμιν της ψυχής μου ως αξιωματικός και ως άνθρωπος δια τα αποτρόπαια εγκλήματα τα οποία την παρελθούσαν Τρίτην 16ην τρέχοντος μηνός διέπραξεν εις Δομένικον ό στρατός σας, έχων δυστυχώς αξιωματικούς επί κεφαλής δια της θανατώσεως 150 αθώων και άοπλων πολιτών- Δομενίκου, απορφανίσας ισαρίθμους οικογενείας και ρίψας εις την δυστυχίαν και θλίψιν αρκετάς εκατοντάδας αθώων γυναικόπαιδων και πυρπολήσας υπερδιακοσίας οικίας μετά των υπαρχόντων των και αφού προηγουμένως οι αξιωματικοί και οι στρατιώται σας αφήρεσαν ότι πολύτιμον άντικείμενον εδρον. Εναντίον του στρατού σας επετέθησαν ένοπλοι και πιθανόν να εφόνευσαν στρατιώτας σας. Ενισχυθείς όμως ο στρατός σας από τον Τύρναβον και την Λάρισσαν, από ξηράς και αέρος, και καταστάς άσυγκρίτως ισχυρότερος, είχεν υποχρέωσιν να επιδοθη εις την καταδίωξιν των ένοπλων εκείνων και όχι να στραφεί εναντίον αθώων ανθρώπων, οι όποιοι, πεισθέντες εις τας επισήμους υποσχέσεις σας όπως, οσάκις μεταβαίνωσιν Ιταλοί στρατιώται να παραμένωσιν εις τα χωρία των μη διατρέχοντες κανένα κίνδυνον και βασιζόμενοι εις την αθωότητα των, παρέμειναν εκεί δια να εύρωσιν οικτρότατον θάνατον και να εγκαταλείψωσιν εις την θλίψιν και απόγνωσιν συζύγους και παιδία.

Δεν σας είναι βεβαίως άγνωστον ότι, τον άμαχον πληθυσμόν προστατεύσον διεθνείς νόμοι και συνθήκαι, τας όποιας ούτε ετηρήσατε, ούτε εσεβάσατε, εν αντιθέσει προς ημάς, οι όποιοι, κατά τον μεταξύ μας πόλεμον εν Αλβανία, ετηρήσαμεν.

Εν τούτοις ισχυρίζεσθε ότι είσθε το πλέον πεπολιτισμένον κράτος της Ευρώπης. Και όμως παρόμοια κακουργήματα δεν τα διαπράττουν πάρα μόνον βάρβαροι.

Και άλλοτε στρατιώται σας και αξιωματικοί διέπραξαν εγκλήματα, φονεύσαντες αθώους πολίτας και επεχειρήσατε να συγκαλύψετε τα εγκλήματα αυτά και δεν εδίστασαν οι αξιωματικοί σας να αποδώσουν τους φόνους εις Έλληνας περιβληθέντας δήθεν στολάς Ιταλών και επεχείρησαν να με εκβιάσουν να υποβάλω άναφοράν αναιρούσαν προηγουμένην διά της οποίας κατήγγειλα τους φόνους αυτούς. Τώρα ποίαν δικαιολογίαν θα προβάλητε; Ημείς, στηριζόμενοι εις τα γεγονότα του Δομενίκου, θα πιστεύωμεν ακραδάντως ότι όλοι οι φόνοι των Ελλήνων είναι Έργον σας.

Ο Διοικητής της Ύποδ/σεως

Ν. ΜΠΑΜΠΑΛΗΣ

Μοίραρχος

Αποτελεί μήπως υπερβολή η εγκαύχησι εάν λεχθεί ότι τέτοιες εκδηλώσεις αντιστάσεως κατά του κατακτητου δύσκολα έχουν να παρουσιάσουν άλλες χώρες; Μαστίγωσις και περιφρόνησις είναι το έγγραφο τούτο εναντίον των Ιταλών, τους οποίους απεριφράστως και ανενδοιάστως χαρακτηρίζει ως θρασύδειλους εγκληματίας.

Ιδού κι' έτερο πού απέστειλε εις Αθήνας.

Τηλεγράφημα

Διεθνή Ερυθρόν Σταυρόν Υπουργείον Εσωτερικών - Αρχηγείον Χωροφυλακής Αριθ. 16/41/19

Από παρελθούσης τρίτης κωμόπολις Δομενίκου δεν υπάρχει. Στρατός κατοχής με επί κεφαλής αξιωματικούς, εξ αφορμής μιας επιθέσεως, ενεργηθείσης κατ' αυτού επί δημ. οδού Τυρνάβου και Ελασσώνος υπό 50δος ένοπλων ανταρτών και ενισχυθείς εκ Λαρίσης - Τυρνάβου - Ελασσώνος με στρατόν και αεροπορίαν, δεν επεδόθη εις δίωξιν των ανταρτών, άλλα μετά λύσσης επεδόθη εις ευκολον ηρωϊσμόν δηλαδή σύλληψιν και φόνον αθώων, διαρπαγήν και πυρπόλησιν οικιών. Έκτος συλληφθέντων εντός κωμοπόλεως, συνέλαβον εν υπαίθρω πάντα άσχολούμενον εις γεωργικός εργασίας και τους έφόνευσαν. Μέχρι στιγμής αριθμός εκτελεσθέντων υπερβαίνει 150, χωρίον Μυλόγουστα 15, χωρίον Αμούρι 5, πυρποληθείσαι οικίαι 200. Δομένικον θρήνοι, οδυρμοί και κραυγαί απελπισίας ακούονται και συγκινητικοί σκηναί εκτυλίσσονται. Απορφανισθεϊσαι οικογένειαι στερούνται στέγης, τροφής και παντός χρειώδους.

Δ/της Υποδ/σεως

Ν. ΜΠΑΜΠΑΛΗΣ, Μοίραρχος

κλικ για μεγένθυνση

κλικ για μεγένθυνση

Χαρακτηριστικό είναι ότι και τα δύο αυτά έγγραφα εστάλησαν τρεις ήμερες μετά τα γεγονότα. Δεν υπεβλήθησαν αμέσως υπό το κράτος της στιγμιαίας αγανακτήσεως άλλα σε στιγμές νηφαλιότητος ηρεμίας, και συναισθήσεως της ευθύνης.

Φυσικά οι Ιταλοί προέβησαν αμέσως στη σύλληψη του. Την επομένη μετεφέρθη στη Λάρισα, οπού κ' ενεκλείσθη στο στρατόπεδο συγκεντρώσεως. Έπειτα δε από λίγο καιρό μετήχθη στην Ιταλία ως όμηρος. Η δε οκταμελής οικογένεια του περιεπλανατο αρκετό καιρό σε διάφορα μέρη, στερούμενη και των απαραιτήτων.

Που να βρίσκεται άραγε σήμερα ό εξαιρετικός αυτός Έλλην αξιωματικός; Ενδιεφέρθη καν το κράτος να πληροφορηθη; Γιατί μέχρι προ ολίγου δεν είχε ακόμη επιστρέψει από την Ιταλία.

Από το βιβλίο: «Φλόγες στον Όλυμπο», του Ιωάννου Ε. Γκότση τέως νομάρχη Λαρίσης σελίς 35 έως 42”.

Σε θεσμικό επίπεδο όλοι είχαν αποδεχτεί στην τέλεση του ετήσιου μνημόσυνου που τελείται κάθε χρόνο στην τοποθεσία «ΚΑΥΚΑΚΙ» στον τόπο της εκτέλεσης χωρίς να κάνουν παραπέρα ενέργειες για την ανάδειξη, προβολή και απονομή δικαιοσύνης. Κάποιοι όμως είχαν άλλη .

2003. Ο Στάθης Ψωμιάδης με ομιλία του στο Συνέδριο για τη διάσωση των ιστορικών αρχείων για τα εγκλήματα στο Δομένικο και Τσαριτσάνη – η ομιλία υπάρχει σε ιστοσελίδα στο διαδίκτυο – κρατά το θέμα στην επικαιρότητα.

2005. Εμφάνιση του κ. Στάθη Ψωμιάδη και Γιώργου Χατζίνα στην τηλεοπτική εκπομπή «Θεματική βραδιά» με τον κ. Στέλιο Κούλογλου με τίτλο «Ο μύθος των καλών Ιταλών». Μετά από αυτή την εκπομπή η καθηγήτρια του πανεπιστημίου Colubia της Ν. Υόρκης, ιστορικός κ. Lidia Santarelli που κάνει εκτεταμένες έρευνες για την περίοδο της φασιστικής Ιταλίας – το μάθημα της αναφέρεται στη «Σύγχρονη Ιταλική ιστορία, και ο κ. Κωστής Κορνέτης ιστορικός επικοινώνησαν με τον κ. Στ. Ψωμιάδη. Στη συνάντηση αυτή συζητήθηκε η δημιουργία ενός ντοκυμαντέρ που θα φέρνει στο φως τη σκοτεινή και φοβερή εκείνη εποχή.

Πράγματι, τον Φεβρουάριο του 2007 η GAJA Production di Roma και η ΕΡΤ ξεκίνησαν την προσπάθεια για την συλλογή του υλικού και τα γυρίσματα. Είναι σημαντικό να επισημάνουμε πως η RAI το κρατικό κανάλι της Ιταλίας δεν έδειξε κανένα ενδιαφέρον γι’ αυτή την παραγωγή.

Τα τηλεοπτικά συνεργεία ήρθαν στο Δομένικο και κατέγραψαν μαρτυρίες.

Μετά απ’ αυτή τη συμπαραγωγή ο σκηνοθέτης της ΕΡΤ – ΕΤ1 κ. Νικ. Παπαθανασίου, αντιλαμβανόμενος το μέγεθος και τη σπουδαιότητα αυτής της έρευνας, επέστρεψε στο Δομένικο με το συνεργείο της ΕΡΤ και έκανε το ντοκυμαντέρ με τίτλο: «Δομένικο μια ξεχασμένη ιστορία» με την υποστήριξη του κ. Στ. Ψωμιάδη, και όλων των κατοίκων του Δομενίκου, το οποίο προβλήθηκε από την ΕΡΤ στις 17/2/2008.

Στις 6/3/08 δημοσίευμα στο έγκυρο περιοδικό L’ ESPRESSO, προκαλεί στην κοινή ιταλική γνώμη φοβερή εντύπωση και γίνεται αφορμή ο προϊστάμενος της ιταλικής στρατιωτικής δικαιοσύνης S. Sergio Diki να διατάξει την διεξαγωγή δικαστικής έρευνας και δίκης για τους υπαίτιους και την απονομή δικαιοσύνης.

Ο S. Sergio Dini απαντώντας σε σχετική ερώτηση για την παραγραφή απάντησε ότι: «...τέτοιου είδους εγκλήματα δεν παραγράφονται ποτέ και δεν μπορούμε νάχουμε δυο μέτρα και δυο σταθμά. Άλλα να λέμε για τα εγκλήματα που διέπραξαν οι Γερμανοί στην Ιταλία και άλλα να λέμε για τα εγκλήματα που διέπραξε ο ιταλικός στρατός σε άλλα κράτη...».

Στις 13 Μαρτίου 2008 στην Casa di Cinema στην Ρώμη διοργανώνεται συνέντευξη τύπου από την εταιρεία παραγωγής του ντοκυμαντέρ την Gaka Production di Roma στην οποία συμμετείχαν ο προϊστάμενος της Στρατιωτικής Δικαιοσύνης κ. Sergio Dini ο κ. Fillipo Foccardi ιστορικός του πανεπιστημίου της Πάντοβας, η κ. Γαβαλά Ειρήνη της ΕΡΤ και η εκπρόσωπος τύπου της ελληνικής πρεσβείας στη Ρώμη με επίσημο καλεσμένο τον κ. Στ. Ψωμιάδη.

Μετά τη συνέντευξη τύπου προβλήθηκε και το ντοκιμαντέρ παρουσία του σκηνοθέτη κ. Giovanni Donfrancesco που αναφέρονταν στο ολοκαύτωμα του Δομενίκου με τίτλο: «La querra Spouca di Mussolini» - ο βρώμικος πόλεμος του Μουσουλίνι. Στη συζήτηση που διεξήχθη ο κ. Ψωμιάδης επισήμανε πως: «....μέχρι σήμερα δυστυχώς δεν έχει αποδοθεί δικαιοσύνη, κάτι που πρέπει να γίνει...».

Σε ερώτηση του ανταποκριτή της ΕΡΤ στη Ρώμη Δημήτρη Δεληολάνη στην εκπρόσωπο του Fox Channel που έκανε τα γυρίσματα του ντοκιμαντέρ, γιατί προχώρησαν στην παρουσίαση αυτού του υλικού η απάντηση ήταν: «...είναι τιμή για το κανάλι που αποκαλύπτει στον ιταλικό λαό μία σκοτεινή πλευρά της ιστορίας του...». Ερωτήσεις έγιναν και από Ιταλούς δημοσιογράφους στον κ. Στ. Ψωμιάδη, εάν γνωρίζει ή όχι να υπάρχει αίτημα από το Ελληνικό κράτος που να θέτει ζήτημα απονομής δικαιοσύνης. Η απάντηση του κ. Ψωμιάδη ήταν: «...δεν γνωρίζω κάτι τέτοιο, ωστόσο αυτός που όφειλε να ζητήσει να αποδοθεί δικαιοσύνη είναι η ιταλική κυβέρνηση κι αν μη τι άλλο έπρεπε ήδη να ‘χει ζητήσει δημόσια συγνώμη γι’ αυτά τα εγκλήματα. Αυτό που σίγουρα γνωρίζω είναι ότι επανειλημμένως έχει κληθεί ο πρέσβης της Ιταλίας στην Ελλάδα να συμμετάσχει και να παραστεί στις εκδηλώσεις μνήμης που γίνονται κάθε χρόνο στο «Καυκάκι» στο Δομένικο δεν το έπραξε όμως ποτέ. Εμείς το μόνο που ζητάμε είναι η απόδοση δικαιοσύνης....».

Την Παρασκευή στις 13 Μαρτίου 2008 έγινε η πρώτη προβολή σε παγκόσμιο επίπεδο από το History Channel (κανάλι 405 του SKY) προβολές ακολούθησαν στις 15/3/2008, στις 17/3/2008 και στις 18/3/08.

Στις 14 Μαρτίου 2008 σε όλο τον ιταλικό τύπο εθνικό και επαρχιακό υπήρχαν δημοσιεύματα με αναφορές στη συνέντευξη τύπου και το περιεχόμενο του ντοκυμαντέρ.

Αυτή η καταπληκτική διαδρομή και τα σημαντικά έως τώρα αποτελέσματα προήλθαν από την πίστη ενός ανθρώπου σ’ αυτό το ανεκπλήρωτο «όνειρο», στην απόδοση της δικαιοσύνης. Πόσο πιο σημαντικά θα ήταν τα αποτελέσματα εάν... πίστευαν κι άλλοι. Η «ΕΚΔΟΣΗ» απευθυνόμενη στην κ. Ψωμιάδη έθεσε το αυτονόητο ερώτημα... και τώρα τι μέλλει γενέσθαι...

Ο κ. Ψωμιάδης συναισθανόμενος το βάρος και την ιερότητα αυτού του αγώνα για τη δικαίωση ενός λαού είπε: «...είναι πλέον καιρός να συστήσουμε έναν φορέα με μοναδικό σκοπό την ανάδειξη και προβολή του ολοκαυτώματος του Δομενίκου και την απονομή δικαιοσύνης...».

ΤΙ ΕΓΡΑΨΕ ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ L’ ESPRESSO

Μετάφραση: Βάλλας Απόστολος

ΕΛΛΑΔΑ 1943: Εκείνοι οι φασίστες με στυλ SS. Δομένικο όπως το Μαρτσαμπόττο,. Περισσότεροι από 150 άνθρωποι τουφεκίστηκαν. Αντάρτες είχαν ανοίξει πυρ εναντίον στρατιωτών Ιταλών, όταν μείωσαν ταχύτητα σε μία στροφή ένα χιλιόμετρο από το Δομένικο. Σκοτώθηκαν εννέα στρατιώτες Ιταλοί. Αυτό ήταν, οι Έλληνες έπρεπε να τιμωρηθούν. Όχι οι αντάρτες, οι πολίτες. Το Δομένικο έπρεπε να καταστραφεί. Για να δώσουν σε όλους ένα καλό μάθημα, όπως έγραψε μετά ο στρατηγός Cesare Benelli που διοικούσε το τάγμα Πινερόλο. «Εδώ στο χωριό πρώτα οι Ιταλοί στρατιώτες ερχόταν για μία δύο ώρες φλερτάραν με τις γυναίκες και μετά έφευγαν. Στην Ελασσόνα είχαν επίσημες αρραβωνιαστικές. Ήταν... μορφονιοί», διηγείται ένας χωρικός μπροστά στην κάμερα. Πρώτα ναι. Όχι όμως στις 16 Φεβρουαρίου 1943. Εκείνη την ημέρα οι καλοί Ιταλοί μεταμορφώθηκαν σε κτήνη.

Το έγκλημα στο Δομένικο, η μικρή Μαρτσαμπόττο της Θεσσαλίας είναι ένα έγκλημα των Ιταλών ξεχασμένο, σε ναζιστικό στυλ, λιγότερο επιστημονικό. Υπήρξε η πρώτη σφαγή πολιτών στην Ελλάδα στη διάρκεια της κατοχής και λειτούργησε ως μοντέλο. Νωρίς το απόγευμα οι άνθρωποι της Πινερόλο – Ιταλοί στρατιώτες – περικύκλωσαν το χωριό, και ειδοποίησαν τους κατοίκους να συγκεντρωθούν στην κεντρική πλατεία. Μετά στον ουρανό φάνηκαν τα βομβαρδιστικά. Κατέβηκαν χαμηλά και άφησαν τις βόμβες φωτιάς. Σπίτια, αποθήκες, στάβλοι καίγονταν μέσα στις φωνές και τους θρήνους των γυναικών και των μουγκανητών των αγελάδων. Οι Ιταλοί τους το είχανε πει, διηγούνται ηλικιωμένοι χωρικοί. «Θα σας κάψουμε όλους».

Πολλοί δεν είχαν δει ποτέ αεροπλάνο. Την ώρα που βασίλευε ο ήλιος διηγούνται τα παιδιά των φονευθέντων, οι οικογένειες του Δομενίκου μεταφέρθηκαν στη στροφή που είχαν «χτυπήσει» οι αντάρτες. Αφού ξεχώρισαν τους άντρες από 14 ετών και άνω από τις γυναίκες μέσα σε κλάματα και κλωτσιές, δόθηκε εντολή να μεταφερθούν στη Λάρισα για ανακρίσεις. Ψέματα. Στις 1 το βράδυ 17/2/1943 οι Ιταλοί τους τουφέκισαν στη διάρκεια μιας ώρας. «Ο πατέρας μου και τα τρία αδέρφια μου» θυμάται ένας ηλικιωμένος... Το βράδυ και το πρωί της άλλης ημέρας οι στρατιώτες της Pinerolo φόνευαν όποιον συναντούσαν στο δρόμο και στα χωράφια. Παπάδες, χωρικούς που είχαν κρυφτεί. Σκοτώθηκαν 150 άνθρωποι.

Τα πάντα παρουσιάζονται στο ντοκιμαντέρ «Ο βρώμικος πόλεμος του Μουσολίνι σκηνοθετημένο από τον Giovanni DonFrancesco παραγωγή της Gaka Production di Roma και του κρατικού καναλιού της Ελλάδας ΕΡΤ που προβλήθηκε στις 14 Μαρτίου 2008 από το History Channel (Canale 40 di SKY). H RAI (κρατική ιταλική τηλεόραση δεν ενδιαφέρθηκε. Το φιλμ που ξανανοίγει μία μισητή σελίδα της φασιστικής Ιταλίας είναι βασισμένο σε πρόσφατες έρευνες της ιστορικού lidia Santarelli. Η καθηγήτρια στο κέντρο Ευρωπαϊκών και Μεσογειακών μελετών του πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης μιλώντας στο «L Espresso» για το Δομένικο και τις σφαγές των Ιταλών στη Θεσσαλία, Ήπειρο, Μακεδονία τις αποκαλεί «...μία μαύρη τρύπα στην ιστοριογραφία».

Τι γνωρίζουν οι περισσότεροι Έλληνες της επαρχίας για τον Μουσολίνι; Θυμάται ο πρόεδρος Giampi τις συγκινητικές σκηνές της τραγωδίας στην Κεφαλλονιά, τα συγκινητικά φιλμ «Μεσόγειος» και «λοχαγός Κορρέλι» με τους μαυρισμένους και ευγενικούς Ιταλούς. Μία πρόταση του νόμου (Γκαλάντε και άλλοι) που παρουσιάστηκε στη βουλή στις 24 Νοεμβρίου 2006 για την καθιέρωση μιας ημέρας μνήμης στα θύματα του φασισμού...

Μα είναι μία εξαίρεση. Ιταλοί, καλοί άνθρωποι; Με τίποτα. Tο Δομένικο υπογραμμίζει η κ. Santarelli στο φιλμ «υπήρξε το πρώτο μιας σειράς επεισοδίων καταπίεσης την άνοιξη – καλοκαίρι του 1943. Ο στρατηγός Κάρλο Τζελόζο διοικητής των ιταλικών δυνάμεων κατοχής κοινοποίησε σε μία εγκύκλιο για τους επαναστάτες αρχή της οποίας ήταν η συμμετοχική ευθύνη. Για να εκμηδενίσουν τους αντάρτες προσπαθούσαν να εκμηδενίσουν τις τοπικές κοινωνίες. Η διαταγή προέβλεπε, συλλήψεις, τουφεκισμό, καταστροφή των αποθεμάτων σε τρόφιμα. Μετά το Δομένικο ακολούθησαν δολοφονίες στη Θεσσαλία και στην ενδοχώρα. Τριάντα ημέρες αργότερα τουφεκίστηκαν 60 κάτοικοι της Τσαριτσάνης. Μετά ακολούθησαν, Δομοκός, Φάρσαλα, Οξινιά. Οι ελληνικές αρχές δεν έκαναν τίποτα. Δεν έγιναν ενέργειες για τις οποίες πρακτικά δεν υπάρχουν εικόνες, μνήμες θαμμένες στα στρατιωτικά αρχεία. Η γερμανική διοίκηση στη Μακεδονία ζήτησε με τους Ιταλούς να επαναλάβουν τη βία ενάντια στους πολίτες. Στην ταινία στο ημερολόγιο του στρατιώτη Guido Guliani είναι γραμμένο για κακοποίηση και βασανιστήρια. Ο αρχηγός της αστυνομίας στην Ελασσόνα Νικόλαος Βανάτις (εννοεί Μπάμπαλη) έγραψε ένα γράμμα – καταγγελία στους διοικητές Ιταλούς και στον Ερυθρό Σταυρό: «...κομπορρημονείται ότι είστε το πιο πολιτισμένο κράτος της Ευρώπης, όμως εγκλήματα όπως αυτά, γίνονται μόνο από βαρβάρους. Συνελήφθη μετά απ’ αυτό, βασανίστηκε και μεταφέρθηκε στην Ιταλία. Η κόρη: «ένας εφιάλτης». Οι Ιταλοί μιμήθηκαν τους Γερμανούς χωρίς όμως τεχνική. Στο στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Λάρισα στα βόρεια του Βόλου, όπου γεννήθηκε ο Giorgio De Chirico, τουφεκίστηκαν περισσότεροι από χίλιοι Έλληνες αιχμάλωτοι.

Πολλοί πέθαναν υποστηρίζει «Ο βρώμικος πόλεμος του Μουσολίνι» από πείνα, κακή σίτιση, επιδημίες. Τα στρώματα ήταν γεμάτα ψείρες. Η κατοχή έως τον Σεπτέμβριο του ’43 - οι Ιταλοί είχαν την ευθύνη για τα 2/3 της Ελλάδας, το 1/3 οι Γερμανοί - χαρακτηρίστηκε από τις συνεχείς ζημιές που υφίσταντο οι αθώοι.

Η Θεσσαλία ήταν ο σιτοβολώνας της Ελλάδας. Ο ιταλικός στρατός ακολούθησε την τακτική των συλλήψεων, των κατασχέσεων και το μαύρο εμπόριο (μαυραγορίτες) έφθασε στα ύψη. Η μερίδα του ψωμιού μειώθηκε στα 30 γρ. την ημέρα. Το φιλμ δείχνει κατοίκους της Αθήνας να πεθαίνουν από πείνα πεταμένοι στις γωνιές των δρόμων σαν σκουπίδια. Μόνο στο χειμώνα του 1941 θυμάται η καθηγήτρια Santarelli στο «L’ espresso» στα επίσημα στοιχεία των ιταλικών αρχών γίνεται λόγος για 40-50 χιλιάδες θανάτους. Συνολικά πέθαναν από πείνα και αρρώστιες περισσότεροι από 200 – 300 χιλιάδες Έλληνες. Ένα άλλο κεφάλαιο που δεν μελετήθηκε είναι η πορνεία. «Χιλιάδες γυναίκες εξαιτίας της πείνας (για να μη πεθάνουν) χρησιμοποιήθηκαν στα μπορντέλα για να ικανοποιήσουν τις ορέξεις των Ιταλών στρατιωτών και των αξιωματούχων. Το 1946 το ελληνικό Υπουργείο Κοινωνικής Πρόνοιας υπολόγισε πως 400 χωριά υπέστησαν μερική ή ολοκληρωτική καταστροφή. 200 απ’ αυτά με ευθύνη Ιταλών και Γερμανών και 200 μόνο από Ιταλούς.

Η Ελλάδα κινείται και μας αναγκάζει να αφυπνιστούμε.

Όπως λέει στην ταινία ο ιστορικός Lutz Klinkhammer ο κορυφαίος μελετητής των γερμανικών θηριωδιών στην Ιταλία: «η φήμη του καλού Ιταλού δεν ήταν σε κατάρρευση. Αυτό που είναι εντυπωσιακό είναι ότι αυτή η εικόνα ήταν που κυριάρχησε στην κατοχή σ’ εκείνα τα μέρη...... Οι στρατηγοί Geloso και Benelli δεν έκαναν τίποτε άλλο από το να εφαρμόσουν την καθοδηγητική γραμμή του στρατηγού Roatta στη Γιουγκοσλαβία - θεωρητικός της στρατηγικής... «κεφάλι για κάθε δόντι». Το Δομένικο σήμερα είναι ένα χωριουδάκι περικυκλωμένο από αμυγδαλιές και rosmarino.

Οι πατριώτες όπως ο Στάθης Ψωμιάδης αγωνίστηκαν να απομακρύνουν το σύννεφο ομίχλης και αυτό το ντοκυμαντέρ είναι μια προσφορά στους αθώους. Η πραγματικότητα όμως είναι σκληρή. Το Δομένικο, ανακηρυγμένη μαρτυρική κοινότητα το 1998 με την σπουδή της κυβέρνησης να κλείσει το θέμα των εγκλημάτων από τους Ιταλούς, τα όποια υπομνήματα για απονομή δικαιοσύνης δεν είχαν τύχη. Χρόνια μετά και η Εισαγγελία Λάρισας έβαλε το θέμα στο αρχείο. Από το Δομένικο απομένει η μνήμη λίγων, απλών ανθρώπων. Είναι ένα ηλιοβασίλεμα κόκκινο θλιμμένο. Πάνω από το χωριό, πάνω από τη δικαιοσύνη είναι η ιστορία.

Στο ντοκυμαντέρ εμφανίζονται:

1.Luts Klinkhammer – ιστορικός Ρώμης

2. Lidia Santareli, καθηγήτρια της σύγχρονης ιταλικής ιστορίας στο πανεπιστήμιο

 Κολούμπιατης Νέας Υόρκης.

3. Ζάγκας Ιωάννης

4. Χατζήνας Γεώργιος

5. Ψωμιάδης Στάθης

6. Ψωμιάδου Βικτωρία

7. Πολυμέρης Βόγλης, ιστορικός πανεπιστημίου Θεσσαλία

8. Χατζήνας Κων/νος

9. Φούντας Θανάσης

10. Βαρσάμης Βασίλειος

11. Πούλιος Νικόλαος

12. Χατζούλης Θεμιστοκλής

13. Filippo Focordi, ιστορικός πανεπιστημίου Πάδοβας.

14. Buule Murio, ιταλός στρατιώτης Pinerolo

15. Γράμμα από Ιταλό στρατιώτη Fruncascco Del Vecchio προς την οικογένειά

του που περιγράφει πως ένιωσε συμμετέχοντας στη σφαγή του Δομένικου

16. Φράγκης Βασίλης

17. Πούλιος Νίκος

18. Μπαράκου – Παπούλια Δήμητρα

19. Μπαράκου Ευαγγελία

20. Sergio Dine, Προϊστάμενος Ιταλικής Στρατιωτικής Δικαιοσύνης

Πηγή: img.pathfinder.gr/clubs/files_3/110598/1.doc