Με αφορμή την 19η Μαίου, ημέρα εθνικής μνήμης της γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου

Με αφορμή την 19η Μαίου, ημέρα εθνικής μνήμης της γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου Και μετά τις μαζικές σφαγές και την υπογραφή της Συνθήκης ‘‘περί ανταλλαγής των πληθυσμών’’ του 1923 ένα μέρος των κατοίκων του Πόντου παρέμειναν στα ιστορικά του εδάφη. Αυτοί ήταν οι μουσουλμάνοι Πόντιοι, κυρίως αναγκαστικά εξισλαμισθέντες κατά τη διάρκεια του 17ου αιώνα. Αυτοί οι μουσουλμάνοι σημερινοί κάτοικοι του Πόντου στερήθηκαν επί δεκαετίες το δικαίωμα επικοινωνίας με τους Ποντίους της Ελλάδας και των χωρών της πρώην ΕΣΣΔ. Ωστόσο, παρόλες τις συστηματικές πολιτικές αποδιάρθρωσης των κοινοτήτων τους και αφομοίωσής τους από το Τουρκικό Κράτος, αυτοί εξακολουθούν να επιμένουν στην ιδιαίτερη ποντιακή τους ταυτότητα . Υπάρχουν όχι λίγες μαρτυρίες για την ύπαρξη κρυπτοχριστιανών πολλά χρόνια μετά τους διωγμούς της περιόδου 1915-1922 . Πολλοί από τους εξισλαμισμένους Ποντίους, ιδιαίτερα κοινότητες των περιοχών της Τραπεζούντας, της Τόνιας, του Οφη, των Σουρμένων, της Ματσούκας, αλλά και ορισμένες κοινότητες που έχουν εγκατασταθεί στους περιφερειακούς δήμους της Κωνσταντινούπολης, έχουν διατηρήσει ακέραια την Ποντιακή τους γλώσσα. Ωστόσο, η γλώσσα αυτή είναι σήμερα παράνομη στον Πόντο και σε ολόκληρη την επικράτεια της σημερινής Τουρκίας. Οι μαθητές/μαθήτριες του Πόντου στερούνται σχολείων για την εκμάθηση, καλλιέργεια και ανάπτυξη της μητρικής γλώσσας τους . Σημειωτέον ότι τα Ποντιακά θεωρούνται ως η πλησιέστερη προς την αρχαία ελληνική ομιλούμενη σήμερα ελληνική διάλεκτος. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 ο Πόντος και το Ποντιακό ζήτημα έχουν βρεθεί στο προσκήνιο, στην ημερήσια διάταξη της ελλαδικής και διεθνούς πολιτικής. Η 19η Μαίου θεωρείται ως ημέρα πένθους από τους Ποντίους. Κηρύχτηκε με νόμο από την Βουλή των Ελλήνων, μετά από ειδική συνεδρίαση (24 Φεβρουαρίου 1994), ημέρα εθνικής μνήμης της γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου. Η πρωτοβουλία της πρόταση στο ελληνικό κοινοβούλιο ανήκει στον γνωστός πόντιο, κοινωνιολόγο, συγγραφέα και πολιτικό Μιχάλη Χαραλαμπίδη . Στην Τουρκία, την ίδια μέρα γιορτάζεται η άφιξη στη Σαμψούντα του υπό τον Μουσταφά Κεμάλ εκστρατευτικού σώματος, με την ανακήρυξή της ως ‘‘ημέρα της τουρκικής νεολαίας’’ (Türk gençlik günü). Ορισμένα σωματεία Ελλήνων Ποντίων, οι οποίοι ζουν στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, ασκούσαν από χρόνια κριτική στην πολιτική που ακολουθούσε η Ελλάδα έναντι της Τουρκίας. Στη δημόσια διατύπωση του αιτήματος της αναγνώρισης της γενοκτονίας και στην υποστήριξή του με κινηματική διάσταση πρωταγωνίστησαν δύο σημαντικές ομάδες που αναδύθηκαν στα μέσα της δεκαετίας του 1980, ο Ποντιακός Σύλλογος Αργώ και το Κέντρο Ποντιακών Μελετών. Στο επίκεντρο της προαναφερόμενης κριτικής βρέθηκε η εκτίμηση ότι η Αθήνα ακολουθεί τακτική ανοχής της αποσιώπησης της Ποντιακής υπόθεσης ως ζήτημα εθνοκάθαρσης . Ζητούσαν και ζητούν από τις ελληνικές κυβερνήσεις να αναφέρονται στο Ποντιακό ζήτημα ως γενοκτονία των Ελλήνων Ποντίων . «Οι ελλαδικές κυβερνήσεις οφείλουν να αναλογιστούν τις ευθύνες τους και να σταθούν με σεβασμό απέναντι στα μυριάδες αθώα θύματα της γενοκτονίας. Να προωθήσουν την διεθνή αναγνώρισή της. Η αποκήρυξη της γενοκτονίας και η δημόσια ‘‘συγγνώμη’’ από το ένοχο τουρκικό καθεστώς αποτελεί ηθικό όρο και υποχρέωση της εκάστοτε ελληνικής κυβέρνησης για οιαδήποτε ‘‘ελληνοτουρκική ή ευρωτουρκική προσέγγιση’’. Η μή ικανοποίηση αυτής της προυπόθεσης υποδηλώνει την πρόθεση της Τουρκίας να εφαρμόζει παρόμοιες τακτικές οποτεδήποτε το επιλέξει το καθεστώς της…» . Ο τουρκικής υπηκοότητας Ποντιακής καταγωγής συγγραφέας Οmer Asan, στο βιβλίο του Ο Πολιτισμός του Πόντου, έχει προχωρήσει σε μια καταγραφή των ηθών, των εθίμων, των ανεκδότων και των γαστρονομικών συνηθειών ορισμένων κοινοτήτων του Πόντου . Στον πρόλογο για την ελληνική έκδοση του βιβλίου του, ο συγγραφέας σημειώνει «Δεν αποτελεί μυστικό το γεγονός ότι στην Τουρκία δεν μπορούν να απαντηθούν τόσο εύκολα τα ερωτήματα που επικεντρώνονται στο θέμα της ταυτότητας. Από μία άποψη οι απαντήσεις προκαλούν εμφανείς ενοχλήσεις. Και αυτές οι ενοχλήσεις είναι δυνατό να πάρουν διαστάσεις σύγκρουσης, όταν σε αυτή την υπόθεση εμπλακεί και το ερώτημα της εθνικής ταυτότητας. Είναι λυπηρό το γεγονός ότι εμείς γινόμαστε μάρτυρες αυτού του προβλήματος βιώνοντάς το σε όλες του τις διαστάσεις» . Το εν λόγω βιβλίο απαγορεύτηκε και κατασχέθηκε στην Τουρκία μετά από τηλεοπτικό πρόγραμμα που μεταδόθηκε από τουρκικό σταθμό στις 20 Ιανουαρίου 2002. Με αφορμή την κατάσχεση χιλιάδων αντιτύπων του βιβλίου του, ο συγγραφέας σε ανακοίνωσή του προς τον Τύπο, επισήμαινε ότι αυτή η απαγόρευση δεν ήταν ούτε η πρώτη ούτε η τελευταία που γινόταν. Τα τελευταία χρόνια το Ποντιακό Ζήτημα έχει τεθεί σε θεσμούς διαφόρων κρατών της Ευρώπης, σε θεσμούς Πολιτειών των ΗΠΑ, σε όργανα της Ε.Ε. και σε άλλους υπερεθνικούς θεσμούς. Τους κινδύνους που αντιμετώπιζαν 300 χωριά ελληνόφωνων μουσουλμάνων του Πόντου, καθώς και την αντίθετη προς τις αρχές της ελευθερίας της έκφρασης και διάδοσης των ιδεών πολιτική που ακολουθούνταν έναντι των τελευταίων, έθεσε υπόψιν της Ευρωπαïκής Επιτροπής με ερώτησή του στο Ευρωπαïκό Κοινοβούλιο (Φεβρουάριος 2002) ο τότε ευρωβουλευτής της Νέας Δημοκρατίας Σταύρος Ξαρχάκος. Ο δημοφιλής Ελληνας μουσικοσυνθέτης επισήμαινε τα διαλαμβανόμενα σε αλλεπάλληλες δηλώσεις Τούρκων αξιωματούχων - όπως π. χ. του στρατιωτικού διοικητή της Κερασούντας, ταξίαρχου της στρατοχωροφυλακής Baki Οnurlubas. Οι δηλώσεις αυτές έκαναν λόγο για μυστικά στρατόπεδα εκπαίδευσης ανταρτών από την περιοχή του Ευξείνου Πόντου, τα οποία βρίσκονταν δήθεν στην Ελλάδα, καθώς και για σχέδια της Ελλάδας για απόσχιση του Πόντου με μοχλό τους κατοίκους των 300 Ελληνόφωνων χωριών της περιοχής . Κατά την διάρκεια της πρώτης δεκαετίας του 21ου αιώνα σημειώθηκαν διεθνώς, σε κράτη εκτός της Ελλάδας και της Κύπρου, ορισμένες σημαντικές ενέργειες (συνήθως πρωτοβουλίες ελληνικής καταγωγής πολιτειακών και πολιτικών παραγόντων), που προωθούσαν την υπόθεση της αναγνώρισης της γενοκτονίας. Το 2002 ο κυβερνήτης της Πολιτείας της Νέας Υόρκης George Pattaki αποφάσισε την αναγνώριση του εγκλήματος εναντίον των Ελλήνων Ποντίων, καθιερώνοντας στην συγκεκριμένη Πολιτεία ως ημέρα μνήμης την ίδια ημέρα που είχε καθιερώσει η Ελλάδα, την 19 Μαϊου. Το 2006 ο Τάσος Σταφυλίδης, βουλευτής στη Σουηδία, υπέβαλε επερώτηση στο Κοινοβούλιο της χώρας, με αίτημα την αναγνώριση της γενοκτονίας των Ποντίων. Η ελληνικής καταγωγής βουλευτής της Αυστραλίας Τζένυ Μικάκος έθεσε στη Βουλή το ζήτημα της αναγνώρισης της γενοκτονίας, αναδεικνύοντάς το στην πολιτική θεματική αυτής της χώρας με την τόσο σημαντική παρουσία του ελληνικού στοιχείου . Εκδηλώσεις μνήμης της γενοκτονίας και προβολής του αιτήματος αναγνώρισής της πραγματοποιήθηκαν στις 19 Μαίου 2006 και στις Βρυξέλλες (με πρωτοβουλία του Παμποντιακού Συλλόγου Η Αργώ Καλλιθέας), στη Μελβούρνη, στη Στουτγάρδη, στη Στοκχόλμη και σε άλλες χώρες. Στην ‘‘προσφυγομάνα’’ Θεσσαλονίκη (Πλατεία Αγίας Σοφίας) στήθηκε το 2006, με πρωτοβουλία του Δήμου της συμπρωτεύουσας, μνημείο της γενοκτονίας των Ελλήνων Ποντίων. Παρόμοιο μνημείο στήθηκε τον Σεπτέμβριο του 2006 στη Φιλαδέλφεια της αμερικανικής Πολιτείας Πενσυλβάνια. Εκδηλώσεις μνήμης της γενοκτονίας διοργανώθηκαν σε αρκετά μέρη της Ελλάδας (Θεσσαλονίκη, Ωραιόκαστρο Θεσσαλονίκης, Αχαρνές Αττικής, Βόλος, Δράμα, Λάρισα και αλλού) και σε άλλες χώρες. Εκδηλώσεις διοργανώθηκαν σε διάφορες πόλεις των ΗΠΑ όπου εδρεύουν σύλλογοι-μέλη της Παμποντιακής Ομοσπονδίας ΗΠΑ-Καναδά. Επίσης στην Αυστραλία. Στη Μόσχα, από το Σύλλογο Ελλήνων της ρωσικής πρωτεύουσας, πραγματοποιήθηκε έκθεση ντοκουμέντων της γενοκτονίας, που επιμελήθηκε ο καθηγητής στο ΑΠΘ Κώστας Φωτιάδης. Στo New Jersey (Νέα Υερσέη) των ΗΠΑ πραγματοποιήθηκε στις 26-27 Μαίου 2007 το πρώτο αντάμωμα της Ποντιακής νεολαίας από τις ΗΠΑ και τον Καναδά . Στις μέρες μας, βάσει σειράς γεγονότων και ενδείξεων, το Ποντιακό ζήτημα έχει τεθεί ξανά σε επίπεδο κοινωνίας, με πρωτοβουλίες διαφόρων φορέων (ένα είδος ενεργοποίησης της λεγόμενης κοινωνίας των πολιτών) στην Ελλάδα, χώρες της Ευρώπης, στις ΗΠΑ, στην Αυστραλία. Οι Ποντιακής καταγωγής νεοπρόσφυγες από τις χώρες της πρώην ΕΣΣΔ δίνουν δυναμικό παρόν στις εκδηλώσεις μνήμης για την γενοκτονία οι οποίες διοργανώνονται ετησίως στη Θεσσαλονίκη, την Αθήνα και άλλους τόπους. Για το Ποντιακό ενδιαφέρονται πλέον και αρκετοί άλλοι Ελληνες, εκτός εκείνων οι οποίοι είναι Ποντιακής καταγωγής. Ιδιαίτερη σημασία έχει η ευρύτερη γνωστοποίηση της Γενοκτονίας των Ελλήνων που ζούσαν στην Οσμανική Αυτοκρατορία. Χρειάζεται να γίνει επαναξιολόγηση των ενεργειών που επιδιώκουν την αναγνώριση της Γενοκτονίας. Πρόβλημα δημιουργείται από το ότι σχεδόν όλα τα βιβλία που αναφέρονται στη γενοκτονία του Ποντιακού Ελληνισμού είναι γραμμένα στα ελληνικά (δυσκολία γνωστοποίησης π. χ. ευρύτερα στην Αμερική της γενοκτονίας ώστε να φέρει το επιθυμητό αποτέλεσμα το αίτημα της αναγνώρισης). Αλλά, το πρόβλημα της γλώσσας δεν είναι το μοναδικό. Αφενός απαιτείται προσοχή και πνεύμα ιστορικής ακρίβειας στις έρευνες αλλά και σωστή πληροφόρηση των παραγόντων των χωρών στις οποίες γίνονται σχετικές κινήσεις. Αφετέρου στην ήδη υπαρκτή δυσκολία να προχωρήσουν σε αναγνώριση χώρες που δεν γνωρίζουν την ιδιαιτερότητα του Ποντιακού Ζητήματος, προστίθεται μια επί πλέον με τον διαχωρισμό των Ποντίων από τους Έλληνες άλλων περιοχών της Ανατολής, που και αυτοί έχουν υποστεί τους τουρκικούς διωγμούς. Ασφαλώς οι Πόντιοι έχουν στην ψυχή και στη λαλιά τους τον Πόντο. Αλλά, είναι Έλληνες και είναι γνωστοί παγκοσμίως ως Έλληνες. Όπως όλοι αυτοί που κατοικούσαν μέχρι το 1922 σε τόσες και τόσες περιοχές: Σμύρνη, Αïβαλί, Καππαδοκία, κλπ., αλλά και στην Ανατολική Θράκη. Και όλοι οι Έλληνες της Ανατολής ζούσαν μακριά από το αθηνοκεντρικό, μιμητικό και υποτελές έναντι της Δύσης ελλαδικό κράτος. Το κράτος υποβαθμίζει στην πράξη τη γενοκτονία των Ελλήνων στο επίπεδα της παρουσίασής της στην εκπαίδευση. Υπονομεύεται η συλλογική εθνική μνήμη και περιορίζεται η αποτελεσματικότητα των προσπαθειών γνωστοποίηση της Γενοκτονίας των Ελλήνων και των άλλων λαών της Ανατολής στην Ελλάδα και διεθνώς. Οι Αρμένιοι, που έχουν επιτύχει τόσο πολλά, δεν διαχωρίζουν έναν Αρμένιο της Κωνσταντινούπολης από άλλον που ζούσε στην Αμάσεια, στην Κιλικία ή στη Σμύρνη. Ενωμένοι είναι ισχυροί και η ενότητά τους έφερε αποτελέσματα. Αλλά, εκτός της ενότητας, ό,τι πέτυχαν οφείλεται και στη σοβαρή, τεκμηριωμένη έρευνα της Αρμενικής Γενοκτονίας, στην απόφαση να γνωστοποιήσουν προς τους άλλους αυτή τη σοβαρή προσπάθειά τους, στην οργάνωση και στον συντονισμό των κινήσεών τους. Η Γενοκτονία του Πόντου αποτέλεσε μέρος αυτής που ξετυλίχτηκε σε όλα τα μέρη όπου ζούσαν ελληνικοί πληθυσμοί. Οι Έλληνες από τις διάφορες οργανώσεις που εκπροσωπούν τους απογόνους των θυμάτων της Γενοκτονίας ας συμφωνήσουν σε μια κοινή μέρα κατά την οποία θα τιμάται η μνήμη όλων των Ελλήνων της Γενοκτονίας. Ετσι και οι Ελληνες θα διατηρούν ζωντανή στη μνήμη τους τη Γενοκτονία (καθώς και αυτές των άλλων ιστορικών λαών της Ανατολής) αλλά και οι μη Ελληνες θα γνωρίζουν και θα θυμούνται ότι υπήρξε και μία άλλη γενοκτονία, η Γενοκτονία των Ελλήνων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Θεόδωρος Σ. Μπατρακούλης