Οι σχέσεις Τουρκίας-Ιράν μετά την επίσκεψη Ερντογάν στην Τεχεράνη και η συριακή κρίση

Οι σχέσεις Τουρκίας-Ιράν μετά την επίσκεψη Ερντογάν στην Τεχεράνη και η συριακή κρίση

Επιστρέφοντας,μετά από διήμερη επίσημη επίσκεψη στο Ιράν, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν προσπάθησε(30 Μαρτίου) να αναδείξει τα αποτελέσματα ενός ταξιδιού που προκάλεσε ανάμικτασχόλια. Τόσο στο ζήτημα του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος όσο και στη συριακήκρίση, ο πρωθυπουργός χρησιμοποίησε ορισμένες φράσεις που θύμισαν τους‘‘νεοτριτοκοσμικούς’’ τόνους που επικράτησαν στις σημαντικότερες διπλωματικέςπρωτοβουλίες της Τουρκίας κατά το 2010, κυρίως την τριμερή συνθήκη Iράν-Βραζιλίας-Tουρκίας της17 Μαίου 2010. Ωστόσο, αυτός ο ρυθμός μιας άλλης εποχής δεν ηχεί και τόσο καλάμέσα σε ένα συγκείμενο διεθνών εξελίξεων στην Εγγύς και Μέση Ανατολή, το οποίοάλλαξε ριζικά, από την έναρξη της ‘‘αραβικής άνοιξης’’. Στην Τεχεράνη οΕρντογάν εμφανίστηκε να «υποστηρίζει τη θέση του Ιράν», αποσπώντας μάλιστα καιμια δήλωση ικανοποίησης του Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ, ο οποίος χαιρέτισε την «καθαρήκαι ειλικρινή θέση της Τουρκίας». Στις 30 Μαρτίου ο Τούρκος ηγέτης επανήλθεστην συνάντηση που είχε με τον Αλί Χαμενεί, εξηγώντας ότι ο τελευταίος,επικαλούμενος θρησκευτικούς και οικονομικούς λόγους, επιβεβαίωσε ότι το ιρανικόπυρηνικό πρόγραμμα δεν είχε στρατιωτικούς σκοπούς. Επιμένοντας στον σεβασμό πουενέπνεε και στην αξιοπιστία του ανώτατου πνευματικού ηγέτη του σιιτικούιρανικού καθεστώτος, ο Ερντογάν δήλωσε ότι ήταν πεπεισμένος για την ειλικρίνειαμιας τέτοιας δέσμευσης.

Aυτές οι ευγενικές διατυπώσεις δύσκολαμπορούν να διαλύσουν την δυσπιστία που δημιούργησε, από το 2010 και μετά, στις ιρανοτουρκικέςσχέσεις η συνέχιση του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος. Σε μια δήλωση τηςΤεχεράνης για μειωμένη θρησκευτικότητα των Τούρκων, οι τελευταίοι απάντησαν άλλωστεσε παρόμοιο τόνο, για να εξηγήσουν τη συμμετοχή τους στην αμερικανικήαντιβαλλιστική ασπίδα και την εγκατάσταση του ραντάρ του ΝΑΤΟ στο Κιουρετζίκ(περιοχή της Μαλάτια). Το ραντάρ αυτό θα είχε σκοπό τον εντοπισμό ενδεχόμενωνπυραύλων από το Ιράν. Η εγκατάστασή του προκάλεσε μεγάλες διαδηλώσεις διαμαρτυρίαςκατοίκων της περιοχής καθώς την αντίδραση των κομμάτων που αντιπολιτεύονται τηνκυβέρνηση Ερντογάν. Τα τελευταία ζητούσαν να έρθει το ζήτημα για έγκριση στο Κοινοβούλιο,ενώ η κυβέρνηση διαφωνούσε με την επιχειρηματολογίατους, υποστηρίζοντας ότι το Σύμφωνο του ΝΑΤΟ επιτρέπει σε NATOικές δυνάμεις να αναπτύσσονται στην Τουρκία στοπλαίσιο επιχειρήσεων της Συμμαχίας[1]. Η Αγκυρα προσπαθεί νακινείται ρεαλιστικά, κατανοώντας την πραγματικότητα του συσχετισμού δυνάμεων και,έτσι, μπορεί, επικαλούμενη το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, να εξακολουθεί ναλέει ότι υπάρχουν «μηδενικάπροβλήματα με τους γείτονές της». Η μεγάληδιπλωματική διάσταση ανάμεσα στην Τουρκία και το Ιράν φάνηκε περισσότεροθεαματικά όταν ο Ρετζέπ Ερντογάν αναφέρθηκε στις συζητήσεις που είχε στο Ιράνγια το ζήτημα της συριακής κρίσης. Και στο θέμα αυτό, κατά τον Τούρκοπρωθυπουργό, οι δύο χώρες συμφωνούν απολύτως εκ των προτέρων. «Αναφορικά με τη Συρία, στις συνομιλίες με τονΜαχμούντ Αχμαντινετζάντ δεν προέκυψε διαφορετική προσέγγιση. Κι αυτός θέλει να τελειώσειτο ζήτημα», δήλωσε ο Ερντογάν πριν να εξηγήσει ότι συζήτησε με την ιρανικήηγεσία το θέμα της οργάνωσης ελεύθερων εκλογών στη Συρία[2].Το σχέδιο αυτό έχει αβέβαιη εξέλιξη, καθώς ο σχεδιασμός από το καθεστώς της Δαμασκούτης πραγματοποίησης βουλευτικών εκλογών για την 7η Μαίουκαταγγέλθηκε ως «φάρσα», τόσο από ισχυρές ομάδες της συριακής αντιπολίτευσηςόσο και από τις δυνάμεις που συνηθίζεται να αποκαλούνται ‘‘διεθνής κοινότητα’’.Στον βαθμό, ωστόσο, που, παρά την αναβολή τους, η υπόθεση ‘‘συριακές εκλογές’’επιβεβαιωνόταν, το Ιράν θα αναλάμβανε να πείσει τον Μπασάρ αλ-Ασσαντ να τιςοργανώσει σε χρονικό διάστημα 6 μηνών, ενώ η Τουρκία είχε την αποστολή ναπείσει την συριακή αντιπολίτευση να δεχτεί να συμμετάσχει σε εκλογές που θαοργανώνονταν από το μπααθικό καθεστώς… Ο Ερντογάν δήλωσε ότι ήταν βέβαιος γιατις δυνατότητες να υπερπηδηθούν όλα αυτά τα εμπόδια. Κατά την γνώμη του τοσημαντικότερο ήταν η συμφωνία Τουρκίας και Ιράν τόσο όσον αφορά την αρχή τηςπραγματοποίησης εκλογών όσο και στην απόρριψη οποιασδήποτε εξωτερικής επέμβασηςστη συριακή κρίση. Γιατί, όπως κατέληξε, «δεν θα μπορούσε να υπάρξει έναδεύτερο λιβυκό σύνδρομο».

Όπως είναι γνωστό ο Αραβικός Σύνδεσμοςανέλαβε πρωτοβουλία για τον τερματισμό της συριακής κρίσης και στο πλαίσιό τηςανατέθηκε μεσολαβητική αποστολή στον πρώην Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ Κόφι Ανάν,ο οποίος υπέβαλε στον Ασσαντ και στην αντιπολίτευση ένα Σχέδιο με έξι σημεία. Στηδεύτερη συνδιάσκεψη της ομάδας των κρατών «Φίλοι της Συρίας», που συγκλήθηκετην 1η Απριλίου 2012 με παρουσία 70 κρατών, στην Κωνσταντινούπολη, συζητήθηκανμέσα πίεσης στο συριακό καθεστώς. Η συνδιάσκεψη αποσκοπούσε (κατά τη δήλωση τουεκπροσώπου του γαλλικού ΥΠΕΞ) στο «να διευρυνθεί η διεθνής συναίνεση ώστε νατερματιστεί η καταστολή στη Συρία και κατέδειξε την αυξανόμενη αδιάκοπηαπομόνωση του καθεστώτος του Ασσαντ»[3].Η συνδιάσκεψη αναγνώρισε το «Εθνικό Συριακό Συμβούλιο» ως νόμιμο εκπρόσωπο όλωντων Συρίων, και έκανε έκκληση να καθοριστεί ένα χρονικό όριο στη δράση του Ανάνπριν να γίνει νέα συζήτηση του συριακού ζητήματος στο Συμβούλιο Ασφαλείας τουΟΗΕ. H Ρωσία και η Κίνα είχαν προσκληθεί αλλά δεν παραβρέθηκαν, ενώ το Ιράν δεν είχε καν προσκληθεί. Σύμφωνα με το συριακό καθεστώς, ηαπουσία αυτών των σημαντικών διεθνών δρώντων καθώς και του Ανάν και του ΓενικούΓραμματέα του ΟΗΕ Μπαν Κι-Μουν αποδείκνυε ότι «η μάχη για την πτώση του Κράτουςστη Συρία τερματίστηκε οριστικά». Εξάλλου, ο πρωθυπουργός του Ιράκ Νούριαλ-Μαλίκι δήλωσε ότι η επιδίωξη να ανατραπεί δια της βίας το συριακό καθεστώςθα είχε σαν συνέπεια την επιδείνωση της κατάστασης στην περιοχή[4].Ο Αχμέτ Νταβούτογλου, από την επίσκεψή του στην Τεχεράνη, είχε δηλώσει ότι οιλύσεις στη συριακή κρίση που κινούνται σε μια συλλογιστική βάση παραμονής τουΜπασαρ αλ-Ασσαντ στην εξουσία δεν είναι «ρεαλιστικές». Ο Τούρκος υπουργόςΕξωτερικών δήλωσε μάλιστα σε τηλεοπτική συνέντευξη: «Πως το Ιράν και κάθε άλληχώρα θα μπορούν να υποστηρίζουν το καθεστώς Ασσαντ, αφού ακόμα και οι ΗΠΑ χρειάστηκενα εγκαταλείψουν την υποστήριξή τους στα αυταρχικά καθεστώτα της ΛατινικήςΑμερικής; Καμμιά εξωτερική βοήθεια δεν μπορεί να σώσει το συριακό καθεστώς όπωςη αμερικανική βοήθεια δεν μπόρεσε να σώσει το καθεστώς του Σάχη απέναντι σεέναν εξεγερμένο λαό». Στην συριακή κρίση, η τουρκική θέση, όπως εμφανίστηκεκατά την συνάντηση Ομπάμα-Ερντογάν στη Σεούλ και όπως φάνηκε κατόπιν ναυφίσταται αναταράξεις από ορισμένεςπρόσφατες ιρανικές παρεκβατικές αναφορές, παραμένει δύσκολο να προσδιοριστείαπό τον παρατηρητή. Και πως εκτιμάει η Τεχεράνη τις τουρκικές μεταπτώσεις;

Θόδωρος Μπατρακούλης






[1] ‘‘Opposition asks for parliamentary review of USdeployment in Kürecik’’, αρχική πηγή www.todayszaman.com


[2]Jean Marcou, ‘‘Relations Turquie-Iran: entre l’idéalisme du bon voisinage et la réalité des rapports de force’’, http://ovipot.hypotheses.org


[3] ‘‘Déclaration du porte-parole du ministère desAffaires étrangères et européennes’’, http://www.franceonu.org


[4] ‘‘Réunion à Istanbul sur la crise syrienne Les"Amis de la Syrie" resserrent l'étau sur Damas’’,http://www.aufaitmaroc.com-AFP.