Ο αγροτικός τομέας χρειάζεται στήριξη, εναλλακτική πρόταση και νέα νοοτροπία *
του ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΜΠΑΤΡΑΚΟΥΛΗ
Το τελευταίο δεκαήμερο του Ιανουαρίου ένα αγροτικό τσουνάμι ξέσπασε σε διάφορες περιοχές, από τον Προμαχώνα ως την Κρήτη. Μετά τον ανασχηματισμό ο πρωθυπουργός είναι διατεθειμένος να κάνει παροχές. Οι αγρότες που, από τα κρυφά των δημοσκοπήσεων, είναι ‘‘πιο κοντά’’ στη Ν.Δ. (οι άλλες κοινωνικές ομάδες είναι όλο και πιο μακριά), κλείνουν τους δρόμους, διεκδικώντας παροχές. Δίνονται τα 500 εκ. ευρώ, ανοίγουν οι δρόμοι, σπάζουν τα δυνατότερα μπλόκα. Αλλά το πακέτο δεν φθάνει για όλους… Και αν οι επικοινωνιολόγοι της Ν.Δ. πιστεύουν ότι όλα τελείωσαν, μάλλον πέφτουν έξω.
Ορισμένα στοιχεία και απόψεις ξαναγίνονται επίκαιρες με τις τελευταίες εκτεταμένες αγροτικές κινητοποιήσεις. Στην Ελλάδα, στην περίοδο μετά την ένταξη στην Ε.Ε., σημειώθηκε γενική υποχώρηση της αγροτικής παραγωγής, παρά τις πολυδιαφημισμένες επιδοτήσεις από την Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ). Ο αγροτικός πληθυσμός μειώθηκε σημαντικά τα τελευταία 27 χρόνια, το ποσοστό των αγροτών στον συνολικό ενεργό πληθυσμό έφθασε το μισό. Και αν συνέβη το ίδιο στις χώρες του ανεπτυγμένου Βορρά, εκεί ένα 3% του ενεργού πληθυσμού έπρεπε να βρεί (και βρήκε) απασχόληση στον επεκτεινόμενο σύγχρονο τομέα των υπηρεσιών. Εδώ, το αντίστοιχο ποσοστό άγγιζε το 15% του πληθυσμού. Αυτό σταδιακά στράφηκε προς τις συνήθως αεριτζίδικες ‘‘υπηρεσίες’’ των αστικών κέντρων, ή σε αμφιλεγόμενες δραστηριότητες στην ύπαιθρο ή ακόμα και σε νέα μετανάστευση προς την υπόλοιπη Ευρώπη! Τέλος, πολλοί μετανάστες μετατράπηκαν σε εργάτες γης την τελευταία εικοσαετία. Είναι μια μερική εικόνα των συντριπτικών κοινωνικών σχηματισμών.
Στο πλαίσιο της ΚΑΠ το βαμβάκι επιδοτήθηκε αδρά από την Ε.Ε. Όπως ήταν επόμενο, όλο και περισσότεροι αντικατέστησαν τις καλλιέργειες άλλων προïόντων με βαμβάκι. Ένα ολόκληρο ‘‘σύστημα’’ κτίσθηκε γύρω από το συγκεκριμένο προïόν, η ανάπτυξη του οποίου, εφόσον στηριζόταν στις επιδοτήσεις, ήταν αναμενόμενο να είναι στρεβλή. Μεσάζοντες και αετονύχηδες καρπώνονται σημαντικό μέρος των επιδοτήσεων. Οι κυβερνήσεις εκμεταλλεύτηκαν πολιτικά τα κοινοτικά κονδύλια σαν να επρόκειτο για χρήματα που εκείνοι ‘‘δώρισαν’’ στον αγροτικό κόσμο. Το πρόσωπο της επαρχίας άλλαξε, αλλά οι αγρότες δεν μετατράπηκαν σε επαγγελματική ομάδα με υπόσταση. Δεν δημιουργήθηκαν υποδομές. Δεν προσφέρθηκε μόρφωση και αναπτυξιακά εργαλεία στον πρωτογενή τομέα. Για το ίδιο το προïόν ποιοί ενδιαφέρθηκαν; Πόσο κοστίζει η παραγωγή, τι ποιότητα έχει, πως θα πουληθεί και θα γίνει η απορρόφησή του; Ποιες θα ήταν οι συνέπειες της εντατικής μονοκαλλιέργειας στα εδάφη της Θεσσαλίας;
Στο σημερινό παγκόσμιο περιβάλλον, είμαστε αντιμέτωποι με την επισιτιστική κρίση, την κλιματική αλλαγή, την ενεργειακή και την οικονομική κρίση. Σε αγροτικές περιοχές του κόσμου ξετυλίγονται οι συστηματικές προσπάθειες του κεφαλαίου και των πολυεθνικών για ιδιοποίηση της γης και των φυσικών πόρων (νερό, δάση, ορυκτά, κλπ.). Η επίθεσή τους συμβαδίζει με την επιδίωξη να επιβάλουν την ιδεολογική ηγεμονία τους στους αγρότες και τους αυτόχθονες πληθυσμούς, προωθώντας την πολιτισμική αλλοτρίωση και υποταγή τους.
Η μεταβολή των συνθηκών στη διεθνή αγορά δικαιώνει όσους επέκριναν την εγκατάλειψη της παραδοσιακής ΚΑΠ (παρά τις ελλείψεις της και συγκεκριμένες αρνητικές συνέπειές της) από την Ε.Ε. Στο διάστημα αρχές 2007-Μάρτιος 2008 οι διεθνείς τιμές των σιτηρών αυξήθηκαν 130%, της σόγιας 88%, του ρυζιού 75% και του καλαμποκιού 32%. Η αύξηση του πληθωρισμού οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό και στην αύξηση των διεθνών τιμών των τροφίμων. Η θεωρία ότι η συρρίκνωση του αγροτικού τομέα στην Ελλάδα και στην Ε.Ε. θα άνοιγε την αγορά σε φτηνές εισαγωγές τροφίμων και θα έκανε ανταγωνιστικότερη την οικονομία γκρεμίζεται. Στην Ελλάδα, σε ορισμένες περιοχές παρατηρούνται πλεονάσματα αγροτικών προιόντων που μένουν αδιάθετα. Ταυτόχρονα, η αγορά κατακλύζεται από εισαγόμενα προïόντα. Και μεγαλώνει ο αριθμός των φτωχών στις πόλεις, που δυσκολεύονται να αγοράσουν τα αναγκαία διατροφικά προïόντα. Eξ άλλου, υπάρχει έλλειμμα διαφανούς διαδικασίας στη διαχείριση των κοινοτικών επιδοτήσεων. Λόγω κακοδιαχείρισης, η χώρα από το 1999 ως το 2006 χρεώθηκε από την Ε.Ε. με 1,1 δισ. ευρώ σε πρόστιμα. Για το 2008 τα πρόστιμα ήταν πάνω από 460 εκατ. ευρώ. Βεβαίως, η κρίση του αγροτικού τομέα είναι δομική. Υφίσταται σήμερα αναπυξιακό αδιέξοδο στην ελληνική ύπαιθρο.
Το συγκεντρωτικό, γραφειοκρατικό, αθηνοκεντρικό Κράτος απέτυχε να χαράξει συγκεκριμένη αγροτική πολιτική και να την ακολουθήσει. Δεν είναι μονόδρομος η συρρίκνωση του αγροτικού πληθυσμού, όπως επιτάσσουν οι γραφειοκράτες των Βρυξελλών που καθορίζουν την πολιτική της Ε.Ε. Ο ελληνικός αγροτικός τομέας πρέπει να βγει από την εγκατάλειψη και να αρχίσει να αναπτύσσεται σε νέα ποιοτική βάση, με παρέμβαση του κράτους, όπου αυτό χρειάζεται. Kρίσιμο ζήτημα στην διαμόρφωση και προώθηση εναλλακτικής αγροτικής στρατηγικής είναι η υπέρβαση της αντίληψης ότι η αγορά αποτελεί το βασικό μηχανισμό ρύθμισης των αγροτικών σχέσεων. Χρειάζεται να προσδιοριστεί ένας άλλος δρόμος αγροτικής ανάπτυξης, που θα αποτελέσει τη βάση επαναπροσδιορισμού ενός αναπτυξιακού σχεδίου για την ελληνική ύπαιθρο. Αυτός ο δρόμος θα θεμελιώνεται στην ολοκληρωμένη ανασυγκρότηση των ελληνικών περιφερειών στη βάση Τοπικών Αναπτυξιακών Σχεδίων που να συνιστούν:
α) Την αναζωογόνηση των τοπικών, περιφερειακών, παραγωγικών συστημάτων, σε αντίθεση με τον αθηναïκό υδροκεφαλισμό και παρασιτισμό. β) Την αποκατάσταση και την ήπια διαχείριση των φυσικών πόρων και τον άμεσο έλεγχό τους από τους ίδιους τους παραγωγούς και τις ενώσεις τους. γ) Την ανάδειξη της πολιτισμικής ταυτότητας κάθε τόπου και τη σύνθεσή της με τα σύγχρονα πρότυπα παραγωγής και κοινωνικής οργάνωσης. δ) Την υιοθέτηση νέων παραγωγικών προτύπων που να βασίζονται στην αμειψισπορά και την αγρανάπαυση, την πολυκαλλιέργεια, τις βιολογικές μεθόδους αντιμετώπισης των φυτικών και ζωικών ασθενειών, τη χρήση τοπικών σπόρων και ποικιλιών. ε) Την ανασυγκρότηση των παραγωγικών και καταναλωτικών συνεταιρισμών, διαμορφώνοντας νέα δίκτυα μεταξύ πόλεων και υπαίθρου, εκτοπίζοντας τους μεσάζοντες και τους εμπόρους. Η ενδογενής και αυτοτροφοδοτούμενη ανάπτυξη προυποθέτει την οικοδόμηση ενός νέου υποκειμένου, που έχει παίξει πολύ σημαντικό ρόλο στην ελληνική ιστορία: των Κοινοτήτων μας. Με υλικά του παρελθόντος καλούμαστε πάλι σήμερα να ανιχνεύσουμε νέες και, εν πολλοίς, ξεχασμένες μορφές συμμετοχής, συνεργασίας, αλληλεγγύης και άμεσης δημοκρατίας, αναστρέφοντας την πορεία παρακμής μας. Παράλληλα έπρεπε να αρχίσει νέα διαπραγμάτευση στην Ε.Ε. με στόχο τη στήριξη και την ανάπτυξη του ευρωπαïκού αγροτικού τομέα.
Οσον αφορά το περιβάλλον, πέρα από τη διαχείριση του πολιτικού κόστους, αυτό που μας λείπει είναι μια ολοκληρωμένη στρατηγική αειφορίας. Ολοι κρίνονται βάσει των ενεργειών και παραλείψεών τους στη διαμόρφωση και στην εφαρμογή μιας τέτοιας πολιτικής. Η καθυστερημένη σύσταση Υπουργείου Περιβάλλοντος είναι αναγκαία, αλλά δεν αρκεί. Σήμερα σε αρκετές περιοχές της χώρας το νερό αναδεικνύεται σε κυρίαρχο πρόβλημα τόσο από την άποψη του στόχου της διατήρησης της παραγωγικής ικανότητας της υπαίθρου όσο και από αυτήν της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος. Οσον αφορά τη Θεσσαλία π. χ., από τις ετήσιες ανάγκες ζήτησης σε νερό με βάση την παρούσα σύνθεση καλλιεργειών αυτής της περιφέρειας, που εκτιμώνται σε 1,8 δισεκατομμύρια κ.μ νερών, τα 1,6 δισεκατομμύρια κ.μ. διατίθενται για άρδευση. Από την επεξεργασία των στοιχείων, που ενεργεί από το 1974 το Υπουργείο Γεωργίας, παρατηρούνταν στην πεζομετρική στάθμη των υπογείων υδάτων μια συστηματική πτώση στην Κεντρική και Νοτιοανατολική κυρίως πλευρά της Θεσσαλίας. Πως θα διατηρηθεί στον ορίζοντα του 2020 και πέραν αυτού, η παραγωγική ικανότητα και βιωσιμότητα της Θεσσαλικής υπαίθρου και του πληθυσμού της; Aποτελεί πρώτη προτεραιότητα η ολοκλήρωση και η εύρυθμη λειτουργία έργων ταμίευσης των υδάτινων πόρων της Θεσσαλίας (ταμιευτήρες, ανασύσταση Κάρλας, Σμόκοβος, φράγματα Γυρτώνης, Λιβαδίου, άλλα ορεινά φράγματα, κ. ά.) και η εφαρμογή συστημάτων ορθολογικής διαχείρισης των επιφανειακών και υπογείων υδάτων και των αρδευτικών έργων. Επί πλέον, απαιτούνται η λειτουργία επαρκούς Ενιαίου Φορέα διαχείρισής τους, με παράλληλες παρεμβάσεις προγραμματικών και διοικητικών μέτρων συγκράτησης των αρδευομένων εκτάσεων, απαγορευτικών μέτρων και ελέγχων των γεωτρήσεων, αναδιάρθρωσης των καλλιεργειών και δραστηριοτήτων, εντατικοποίησης των γεωργικών και κτηνοτροφικών συστημάτων παραγωγής.
Η διατροφική κυριαρχία είναι συστατικό στοιχείο του αγώνα για κοινωνική χειραφέτηση και εθνική ανεξαρτησία. Ομως, αναπαράγεται ένα σύστημα χρεογόνο, παρασιτικό, αντιαναπτυξιακό, δορυφορικό του αθηναïκού κέντρου και αναχρονιστικό. Η χώρα εξακολουθεί να παραμένει στο τέλμα των ίδιων συγκεντρωτικών και υπουργοκεντρικών - ‘‘σοσιαλιστικών’’ και νεοφιλελεύθερων - κρατικών δομών, όταν προυπόθεση για να σταθεί μια χώρα στην παγκοσμιοποίηση είναι η οργάνωσή της ως σύστημα-Ελλάδα και όχι ως σύστημα-υπουργεία-πρωτεύουσα. Μετά την ‘‘εκσυγχρονιστική’’ ταλαιπωρία, τη σπατάλη χρόνου, την απώλεια πόρων και ευκαιριών, η ιστορική ανάγκη της πολιτικής ανανέωσης είναι σύμφυτη με την άνθηση νέας πολιτικής παιδείας. Απαιτεί σύντονη δράση ενεργών υποκειμένων. Ειλικρινών εκφραστών νέου σχεδιασμού για τη χώρα, νέας πολιτειακής αρχιτεκτονικής και νέας πολιτικής βαλκανικής και ανατολικομεσογειακής συνεργασίας.
Θεόδωρος Μπατρακούλης
Iανουάριος 2009
Εκπληκτικό Άρθρο του Θεόδωρου Μπατρακούλη για τον αγροτικό τομέα στην εφημερίδα Ρήξη, φύλλο της 15ης Φεβρουαρίου 2009.
Καθαρό και διεισδυτικό κείμενο για το αγροτικό ζήτημα στην Ελλάδα. Μία ψύχραιμη ματιά με πρακτικές και τολμηρές προτάσεις για ένα ζήτημα που "προβάλλεται" πάντα διαστρεβλωμένα από τα ΜΜΕ. Ίσως η καλύτερη πολιτική ανάλυση του ζητήματος που κυκλοφόρησε στον τύπο!
Share
Yesterday (14.2.2009) at 2:26am
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου