Η γεωπολιτική ρευστότητα, η Τουρκία, το Ισραήλ και η Ελλάδα

Η γεωπολιτική ρευστότητα, η Τουρκία, το Ισραήλ και η Ελλάδα *
Η παρούσα κρίση, που αφορά το σύνολο του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος και οι δραματικές εξελίξεις στις αραβικές χώρες σηματοδοτούσαν σημαντικές πολυεπίπεδες μεταβολές. Από τη δεκαετία του 1990 επιχειρείται ευρεία αναδόμηση του γεωπολιτικού συστήματος Ανατολική Μεσόγειος-Μέση Ανατολή- Βαλκάνια -Καύκασος. Ο κάθε κρατικός δρων επιδιώκει να προωθήσει τις θέσεις του, αναπροσαρμόζοντας τις σχέσεις τους με τους άλλους δρώντες. Αυτό κάνουν και το Ισραήλ και η νεοοθωμανική Τουρκία. Η Τουρκία επωφελήθηκε των μετά την διάλυση της Γιουγκοσλαβίας (και της πρώην ΕΣΣΔ) συνθηκών - ύπαρξη κρατών στα οποία το μουσουλμανικό στοιχείο είτε είναι πλειονότητα (Κοσσυφοπέδιο, Αλβανία), είτε διαδραματίζει ισχυρό ρόλο (Βοσνία, FYROM, Βουλγαρία). Προωθούσε μια επάνοδο στην περιοχή, ανασυστήνοντας τους δεσμούς της με αυτήν. Στις προσπάθειές της στηρίζεται στην ύπαρξη τουρκόφωνων και μουσουλμανικών μειονοτήτων. Επιδιώκει την στρατηγική περικύκλωση της Ελλάδας, από την Κύπρο μέχρι τα Βαλκάνια, ώστε να πετύχει την πλήρη υποταγή της στην υλοποίηση των νεοοθωμανικής έμπνευσης στρατηγικών σχεδιασμών της - προέκταση της ‘‘τουρκοϊσλαμικής σύνθεσης’’ και της πολιτικής Οζάλ. Αλλωστε, μετά την διάλυση της πρώην ΕΣΣΔ, η Τουρκία δεν αντιμετωπίζει απειλή εναντίον της.
Η Τουρκία προσπαθεί από το 2003 να ξεπεράσει τη στενότητα του τουρκικού εθνικισμού, επιλέγοντας μια στρατηγική σύσφιγξης των δεσμών με σειρά κρατών του μουσουλμανικού κόσμου. Επαναπροσδιόρισε τις σχέσεις της με τους διεθνείς δρώντες στο ευρύτερο γεωπολιτικό σύστημα. Οικοδόμησε στενότερες σχέσεις με το Ιράν (φαίνεται και από τη δράση των δύο κρατών στο υπό κουρδικό έλεγχο Βόρειο Ιράκ) και τη Συρία, όπου κατόρθωσε να επιβάλει πολλές από τις απαιτήσεις της (κουρδικό κ.ά.). Μέχρι πριν την εξέγερση στη Τυνησία, η τουρκική εξωτερική πολιτική των «μηδενικών προβλημάτων» με όλους τους γείτονές της, μια «γέφυρα μεταξύ Ανατολής και Δύσης», φαίνονταν επιτυχής. Βεβαίως, η προσπάθεια της Αγκυρας να μεσολαβήσει για μια ειρηνευτική συμφωνία μεταξύ Ισραήλ και Συρίας έχει ξεθωριάσει. Η υπερβολική υποστήριξη στη Χαμάς την οδήγησε στις παγωμένες σχέσεις με το καθεστώς Μουμπάρακ στην Αίγυπτο, ακόμα και με την Παλαιστινιακή Αρχή. Η Τουρκία εμφανίζεται όλο και περισσότερο ως μια πιθανή ισλαμική απειλή, χωρίς όμως να έχει διακόψει τους δεσμούς της με τη Δύση και το ΝΑΤΟ. Στη Λιβύη η Τουρκία στήριζε απερίφραστα τα ΝΑΤΟϊκά σχέδια. Μετά την ήττα των κανταφικών, ο Τούρκος ΥΠΕΞ Νταβούτογλου είχε επαφές με την Αμερικανίδα ΥΠΕΞ Κλίντον και με 10 υπουργούς Εξωτερικών από την ομάδα επαφής για τη Λιβύη για πολιτική-οικονομική-στρατιωτική υποστήριξη στη χώρα στη διάρκεια μιας μεταβατικής περιόδου, κατά την οποία η κατάσταση έμελλε να παραμείνει ασαφής. Υπάρχει η συνεχιζόμενη επί μήνες αναταραχή στη Συρία με άδηλη έκβαση ως προς το ποιές δυνάμεις θα αποκτήσουν τον έλεγχο αυτής της χώρας. Και βεβαίως υπάρχει το πολύ σοβαρό ζήτημα του Ιράν και των πυρηνικών δυνατοτήτων του, ζήτημα το οποίο ανησυχεί ιδιαίτερα το Ισραήλ.
Ο Γ. Α. Παπανδρέου, σταθερά οπαδός της ελληνοτουρκικής προσέγγισης, εκτός των άλλων, πόνταρε στις ελληνοτουρκικές διερευνητικές συζητήσεις-διαπραγματεύσεις, οι οποίες ξεκίνησαν το 1978 με πρωτοβουλία-πίεση της Τουρκίας και βρίσκονται στην 50ή συνάντηση. Ο στόχος της Τουρκίας σ’αυτές ήταν διπλός: Οσο συνεχίζονται οι ατέρμονες συζητήσεις, η Ελλάδα στερείται την άσκηση του δικαιώματός της για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ επί 33 χρόνια, που το έχει από την ΣΘΔ του 1982. Το ίδιο χρονικό διάστημα των συζητήσεων αυτών, η Τουρκία έχει πετύχει μέσω του ΝΑΤΟ και του ICAO δικαιώματα στο Αιγαίο που δεν της ανήκουν. Αλλά, αλήθεια, τι νόημα μπορεί να έχει όταν ο πρωθυπουργός συντασσόταν πέρυσι με το Ισραήλ εναντίον της Τουρκίας; Είναι σαφές ότι, ενώ η Ελλάδα (υπό το Μνημόνιο, την τρόικα και τον …ΓΑΠ) δοκιμάζεται από την βαθύτερη κρίση της ιστορίας της, η Toυρκία αισθάνεται τόσο ισχυρή ώστε να διεκδικεί ηγεμονικό ρόλο στο μουσουλμανικό κόσμο. Η επιδίωξή ξετυλίγεται μέσα στην ευρύτερη γεωπολιτική ρευστότητα και ενώ είναι ασαφές πως θα διαμορφωθεί η κατάσταση στον μεταεξεγερσιακό αραβοϊσλαμικό κόσμο. Ο Ερντογάν, που παρέλαβε το 2003 μια ρημαγμένη χώρα και την οδήγησε στο G20 (17η οικονομία στον πλανήτη), κέρδισε τον Ιούνιο για τρίτη φορά τις εκλογές (με 50%). Βεβαίως παρέμενε ο κουρδικός πονοκέφαλος (οι Κούρδοι ενισχύθηκαν σε κοινοβουλευτική δύναμη, εκλέγοντας 36 ‘‘ανεξάρτητους’’ βουλευτές, κάτω από τη σημαία του ΡΚΚ). Αλλά, ο Ερντογάν έχει υποσχεθεί ότι το 2023 η Τουρκία θα ανήκει στις οικονομικές υπερδυνάμεις του πλανήτη και επιχειρεί να εγκλωβίσει τις ευρωπαϊκές ηγεσίες που δεν θέλουν την ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε.
Η απόφαση του Ισραήλ να μη συμμορφωθεί με το τουρκικό τελεσίγραφο να ζητήσει συγγνώμη για τους θανάτους εννέα ακτιβιστών στο Μαβί Μαρμαρά οδήγησε την Άγκυρα να εφαρμόσει το «Σχέδιο Β»: Η Τουρκία αποφάσισε να απελάσει τον πρέσβη του Ισραήλ στην Άγκυρα, να υποβαθμίσει τις διπλωματικές σχέσεις στο χαμηλότερο δυνατό επίπεδο, να παγώσει όλες τις στρατιωτικές συμφωνίες, να σταματήσει το τουρκοϊσραηλινό εμπόριο, να συμπεριφέρεται με περιφονητικό τρόπο δημόσια απέναντι στους υπηκόους του Ισραήλ. Ο Νταβούτογλου δήλωσε ότι « η Τουρκία θα λάβει μέτρα για την εξασφάλιση της ελεύθερης κυκλοφορίας των θαλάσσιων μεταφορών στην ανατολική Μεσόγειο». Στην περιοχή βρίσκονται μεγάλα τμήματα της κυπριακής και της ισραηλινής ΑΟΖ. Ως τακτικό ελιγμό, η Τουρκία ανακοίνωσε παράλληλα με το «Σχέδιο Β» κατά του Ισραήλ και της Κύπρου, ότι συμφωνεί με την εγκατάσταση στην επικράτειά της μέρους του στρατιωτικού εξοπλισμού της αντιπυραυλικής ασπίδας του ΝΑΤΟ - με απώτερο στόχο να εκτοπίσει το Ισραήλ από τα σχέδια της Συμμαχίας. Στην τουρκοϊσραηλινή αντιπαράθεση καθοριστικός ενδεχομένως παράγοντας αναδειχτούν οι επιλογές της Ουάσιγκτον. Οι ΗΠΑ δεν μπορούν να αγνοήσουν τα γεωπολιτικά πλεονεκτήματα της Τουρκίας και την αντίστοιχη γεωπολιτική της ισχύ.
Η δήλωση του υπουργού Εθνικής Άμυνας Π. Μπεγλίτη στο Τελ Αβίβ, στο πλευρό του ισραηλινού πρωθυπουργού Μ. Νετανιάχου (5.9.2011), ότι «Συζητήσαμε τις τελευταίες εξελίξεις γύρω από τις διμερείς σχέσεις Ισραήλ και Τουρκίας και αναφερθήκαμε εκτενώς στις απειλές της Τουρκίας για τις έρευνες στην ΑΟΖ που θα ξεκινήσουν μετά τις 20 Σεπτεμβρίου», επισημοποιεί έναν στρατιωτικό άξονα Ελλάδας-Ισραήλ-Κύπρου. Για πρώτη φορά διακηρύσσεται ότι Ελλάδα, Ισραήλ και Κύπρος, αντιμετωπίζουν ως ενιαία συμμαχία κρατών την Τουρκία. Αυτό θα φανεί γρήγορα, από τις 20 Σεπτεμβρίου και μετά (χρόνος της γεώτρησης που θα πραγματοποιείτο σε περιοχή εντός της ΑΟΖ που ανακήρυξε η Κύπρος). Κατά το defence.net, πηγές των Επιτελείων δήλωναν ότι Ελληνικές αεροναυτικές δυνάμεις δεν θα αναπτυχθούν στην Α. Μεσόγειο. Θα παραμείνουν στην περιοχή της ελληνικής υφαλοκρηπίδας, όσο πιο κοντά γίνεται σε χερσαία εδάφη, για το ενδεχόμενο η Άγκυρα να επιχειρήσει κάποιο «απονενοημένο διάβημα» και θελήσει να εξάγει την ένταση στον ελλαδικό χώρο. Το πολύ, ίσως κάποιο υποβρύχιο να αναπτυχθεί ανατολικότερα. Το Ισραήλ φερόταν, αν χρειαστεί, να αναλαμβάνει την προστασία της πλατφόρμας της Noble Energy (πιθανολογείτο και η υποστήριξη των ΗΠΑ). Οι αναλυτές των Επιτελείων δεν ανέμεναν τουρκικές κινήσεις κατά της πλατφόρμας. Υπήρχαν αναφορές για εντολή απόπλου κάποιων τουρκικών σκαφών προς την περιοχή της γεώτρησης, όπου πιθανόν να εκπέμψουν κάποιο μήνυμα, αλλά μέχρι εκεί. Εξάλλου ο Π. Μπεγλίτης έθεσε με καινοφανή τρόπο - και για ‘‘πρωτοκλασάτο’’ Ελλαδίτη πολιτικό - ερωτήματα και προβληματισμός για την έκβαση της «αραβικής άνοιξης». «Φοβάμαι ότι η “αραβική άνοιξη” που δημιούργησε πολλές προσδοκίες υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις και με μια ευρύτερη διεθνή πρωτοβουλία μπορεί να εξελιχθεί σε “αραβικό χειμώνα” και να δημιουργήσει φυγόκεντρες δυνάμεις, άρα να συμβάλλει στην αποσταθεροποίηση της ευρύτερης περιοχής. Κάτι που θα πλήξει και τα συμφέροντα της χώρας μας, της Ελλάδας, μιας χώρας που έχει ζωτικά συμφέροντα στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου». Ακόμα και το defence.net απορούσε με τις δηλώσεις Μπεγλίτη.
Μια μακροπρόθεσμη συνολική ελληνική στρατηγική ήταν αναγκαία εδώ και χρόνια. Ο επαναπροσδιορισμός χρειάζεται να γίνει τόσο σε αποτρεπτική κατεύθυνση όσο και στην κατεύθυνση της διασφάλισης του εθνικού ελέγχου των πλουτοπαραγωγικών πόρων της, στους οποίους συμπεριλαμβάνονται και οι υδρογονάνθρακες. Για να αντιμετωπίσει την τουρκική στρατηγική, η Ελλάδα όφειλε να προωθήσει μια καλά σχεδιασμένη συνεργασία ανάμεσα στους λαούς και στα βαλκανικά κράτη, αυτοτελώς και στο πλαίσιο της Ε.Ε. Και, ως προς την ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε. να συμβάλει αποφασιστικά στην απόρριψη από τους Ευρωπαίους αυτής της επιδίωξης της Αγκυρας. Το Αιγαίο Πέλαγος, ως σύνολο μαζί με τα Στενά των Δαρδανελλίων και του Βοσπόρου είναι μια στρατηγική ζώνη μεγάλης σπουδαιότητας. Η Ελλάδα οφείλει να προχωρήσει στην καθιέρωση της δικής της ΑΟΖ, και διά μέσου σχετικών διαπραγματεύσεων με την Αίγυπτο, τη Λιβύη και την Αλβανία. Στην τουρκοïσραηλινή αντιπαράθεση η Ελλάδα θα μπορούσε να κρατήσει πολύ χαμηλούς τόνους παραμένοντας αμέτοχη. Αυτό σημαίνει όχι μόνο αποφυγή να ταυτιστεί με το Ισραήλ, αλλά και απομάκρυνση, έγκαιρα, από την Τουρκία, την αυτοκαταστροφική πολιτική της ‘‘ελληνοτουρκικής προσέγγισης’’. Παράλληλα, θα πρέπει να ενισχύσει τη γεωπολιτική της υποδομή, έτσι ώστε να γίνει εν δυνάμει ισχυρός παράγοντας στην περιοχή, αποτρέποντας ταυτοχρόνως την πιθανότητα να αποτελέσει το εξιλαστήριο θύμα σε μια πολιτική κατευνασμού της Τουρκίας από πλευράς ΗΠΑ και Ισραήλ. Να αντιστρέψουμε τη συνεχή πορεία γεωπολιτικής εξασθένησης/έκλειψης. Να ξαναγίνουμε «μια οντότητα» όχι εντασσόμενοι στους στρατηγικούς σχεδιασμούς άλλου κράτους, αλλά ενισχύοντας την αυτόνομη, υπαρκτή γεωπολιτική μας υπόσταση. Τόσο οι ΗΠΑ όσο και το Ισραήλ μάλλον θα προτιμούσαν μια ισχυρή αν και φιλοπαλαιστινιακή Ελλάδα, η οποία, έτσι και αλλιώς, λόγω της γεωπολιτικής συνάφειάς της με τη Δύση, αποτελεί εν δυνάμει σύμμαχο, παρά μια φιλοϊσραηλινή, αλλά αδύναμη, άρα και άχρηστη Ελλάδα.
Αθήνα 6 Σεπτεμβρίου 2011
Θεόδωρος Μπατρακούλης
theobatrak@gmail.com
* Εχει σταλεί για να δημοσιευτεί στην μηνιαία εφημερίδα Ρήξη, φύλλο της 9-10 Σεπτεμβρίου 2011