Τουρκία: Τοπικές εκλογές, διελκυστίνδα και Κούρδοι - του Θόδωρου Μπατρακούλη

Τουρκία: Τοπικές εκλογές, διελκυστίνδα και Κούρδοι

*

         Με αφετηρία το 2003 ξετυλίχθηκαν στην Τουρκία διάφορα επεισόδια μιας διελκυστίνδας ανάμεσα στo στρατό και τις παραδοσιακές κεμαλιστικές δυνάμεις αφενός και το κυβερνών από το Νοέμβριο του 2002 - θεωρούμενο ως «ήπιο ισλαμιστικό» - Kόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (Αdalet ve Kalkιnma Partisi, ΑKP) του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν αφετέρου. Στην εσωτερική αντιπαράθεση φατριών της ελίτ στην Τουρκία, τα τελευταία χρόνια ο Ερντογάν είχε πετύχει να καταφέρει σοβαρότατα πλήγματα στο κεμαλιστικό στρατιωτικό-γραφειοκρατικό κατεστημένο. Εκτός των άλλων, αποδυνάμωσε πολιτικά τις ΤΕΔ με μαζικές συλλήψεις, καταδίκες και αποστρατείες στρατηγών και άλλων αξιωματικών. Ο καθηγητής Ηλίας Κουσκουβέλης επισήμαινε (σε άρθρο του) ότι ήταν αναμφισβήτητο ότι η πολιτική έκφραση του κεμαλισμού είχε ηττηθεί εκλογικά και πολιτικά επανειλημμένως, αφού κανένας από τους ηγέτες της δεν έχει το πολιτικό χάρισμα, ούτε μπορεί να αντιτάξει μία διαφορετική, αντίπαλη πολιτική ατζέντα σε εκείνη του Ερντογάν. Και από τα γεγονότα της πλατείας Ταξίμ ο κεμαλισμός φαινόταν να είναι μάλλον απών, ασχέτως αν επιχείρησε να δρέψει κάποια οφέλη. Αφετέρου, ο Ερντογάν δεν εγκατέλειψε τα μεγάλα εξοπλιστικά προγράμματα. Επιδίωκε την ανάπτυξη βαλιστικών πυραύλων, την ανάπτυξη μεγάλων ναυτικών μονάδων επιφανείας και, ασφαλώς δύσκολα κρύβει τις πυρηνικές επιδιώξεις της Τουρκίας [1].

        Άλλον άξονα της πολιτικής του Ερντογάν αποτελούσε η μετατροπή του κράτους από κοσμικό σε ισλαμικό. Αναφέρθηκαν παραπάνω η αντιπαράθεση για την υπόθεση της μαντήλας, καθώς και οι στενές σχέσεις του Ερντογάν με τον Φετουλάχ Γκιουλέν (οι οποίες πιο πρόσφατα έγιναν δυσκολότερες). Τελευταία ο Ερντογάν άρχισε να εφαρμόζει μια κοινωνική ισλαμική ημερήσια διάταξη με απαγορεύσεις που αφορούσαν τους ασπασμούς των νέων δημοσίως, τα αντισυλληπτικά, την κατανάλωση οινοπνεύματος, καθώς και με μια απαξίωση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και επιβολή περιορισμών στη λειτουργία τους. Εξάλλου, αφιέρωσε την τρίτη γέφυρα που ετοιμαζόταν να κατασκευαστεί στον Βόσπορο στον σουλτάνο Σελίμ Α΄ (στον θρόνο το διάστημα 1512-1520), τον επιλεγόμενο Γιαβούζ (ο Σκληρός). Ετσι δυσαρεστούσε τους Αλεβίτες, τους ομοιδεάτες προγόνους των οποίων ο Σελίμ είχε βάναυσα καταδιώξει (νικώντας τον σάχη Ισμαήλ, στη μάχη του Τσαλντιράν τον Αύγουστο του 1514, και καταστέλλοντας τις κινητοποιήσεις των Κιζιλμπάσηδων)[2]. Οι Αλεβίτες ανήκουν στην σιιτική παράδοση και ζούν κυρίως στην Κεντρική και Ανατολική Μικρά Ασία[3]. Οι Αλεβί, εκτός των άλλων, δεν ήταν ευμενείς στις επιδιώξεις αποκαθήλωσης του Αλαουίτη Άσαντ στη Συρία. Επιπλέον, ο Ερντογάν κατηγορείτο από αντιπάλους του ότι αποκάλεσε μεθύστακες δύο εξαιρετικά σημαντικές προσωπικότητες για ένα μεγάλο μέρος των
κατοίκων της Τουρκίας, τον Μουσταφά Κεμάλ και τον Ισμέτ Ινονού. Όσο για τα
δικαιώματα προς τους Κούρδους και την εκεχειρία, τα πρώτα παρέμεναν στα χαρτιά και η δεύτερη ήταν εύθραυστη.

        Από το Μάιο του 2013, είχαν εκδηλωθεί οι πρωτόγνωρες για τη χώρα διαδηλώσεις σε μεγάλες πόλεις, με αφετηρία διαμαρτυρίες ακτιβιστών στο πάρκο Γκεζί της πλατείας Ταξίμ. Μεγάλη πηγή ανησυχιών για το καθεστώς Ερντογάν συνιστούσαν οι εξελίξεις στη Συρία. Η κατάσταση επιδεινώθηκε για την Άγκυρα μετά τις ισραηλινές επιθέσεις εναντίον δυνάμεων της Χεζμπολάχ στο συριακό έδαφος. Η λιβανική σιιτική οργάνωση είχε συμμαχήσει με τον Ασαντ. Αυτό ουσιαστικά καταδείκνυε τον δεσμό του καθεστώτος με εκείνο της Τεχεράνης. Οι Ισραηλινοί ουσιαστικά δήλωσαν παρουσία και έστειλαν μηνύματα προς όλες τις κατευθύνσεις. Το χειρότερο όμως για την Τουρκία ήταν αυτή καθεαυτή η εξέλιξη του εμφυλίου πολέμου. Στις αρχές Μαίου του 2013 κατά τα φαινόμενα οι δυνάμεις του συριακού στρατού υπερίσχυαν σε σειρά συγκρούσεων και ωθούσαν τους αντάρτες σε υποχώρηση προς την Τουρκία, κάτι που δημιουργούσε εκρηκτικό περιβάλλον γι’αυτήν. Τα γεγονότα των αρχών Μαίου ήταν ενδεικτικά της μεγάλης περιπλοκής που απειλούσε την Τουρκία και αποτέλεσαν καταλύτη για τις διαδηλώσεις και την κοινωνική αναταραχή του καλοκαιριού του 2013. Ιδιαίτερα η εκκολαπτόμενη αυτονόμηση των παραμεθόριων με την Τουρκία κουρδικών περιοχών της Συρίας. Η Αγκυρα είχε δώσει πλήρη υποστήριξη στην αντιπολίτευση προς τον Ασαντ, στον Ελεύθερο Συριακό Στρατό αλλά και στην Αλ Νούσρα, «θυγατρική» της Αλ Κάιντα στη Συρία. Αποσκοπούσε στη συντριβή του Κόμματος της Δημοκρατικής Ενωσης, το ισχυρότερο κουρδικό κίνημα της Συρίας (αποκαλείται και «PKK της Συρίας»).

        Εξάλλου, εκδηλώθηκε ανοιχτή αντίθεση του Ερντογάν με το κίνημα «Φετουλάχ Γκιουλέν», του έκπτωτου ιμάμη το ονοματεπώνυμό του οποίου έφερε η οργάνωση που ήταν στα τουρκικά γνωστή συνήθως ως Φετουλλάχ Γκιουλέν τζεμάατι ή Φετουλλάχ Γκιουλέν χιζμετί. Η οργάνωση αυτή επωφελήθηκε από την οικονομική «παγκοσμιοποίηση» σε μια προσπάθεια μετασχηματισμού των περιγραμμάτων της κοινωνικής ηγεμονίας στην Τουρκία. Παράλληλα εξελίχθηκε σε τεράστιο παγκοσμίων διαστάσεων δίκτυο εκπαιδευτικών και πολιτιστικών δραστηριοτήτων και κοινωνικών παροχών. Τους τελευταίους μήνες η κατάσταση στην Τουρκία - σύμφωνα με τα δυτικά ειδησεογραφικά πρακτορεία - δεν ήταν η καλύτερη. Ο Ερντογάν εμφανιζόταν να βρίσκεται σε δύσκολη θέση. Το Αμερικανικό κράτος φερόταν να έχει κάνει μυστική συμφωνία με τον Γκιουλέν, που μέχρι πρόσφατα ήταν κόκκινο πανί για το Αμερικανικό IRS λόγω της υψηλής φοροδιαφυγής που εντόπισαν οι αμερικανικές αρχές στα διάσπαρτα στην Αμερικανική επικράτεια σχολεία του. Ο «έγκλειστος» και φρουρούμενος Γκιουλέν φερόταν ότι «έδωσε» πληροφορίες στις Αμερικανικές αρχές (FBI, CIA& NSA) για το άλλοτε πνευματικό του τέκνο, τον Ερντογάν, ως «αντάλλαγμα» της πολλών εκατομμυρίων δολαρίων φοροδιαφυγής που είχαν εντοπίσει στις ΗΠΑ οι αρχές στις επιχειρήσεις συμφερόντων Γκιουλέν. Ενδεικτικά ήταν τα αλλεπάλληλα αμερικανικά δημοσιεύματα γι’αυτόν.  

        Οι τοπικές εκλογές της 30ής Μαρτίου έγιναν σε κλίμα έντασης. Λίγες μέρες νωρίτερα η κυβέρνηση είχε αποφασίσει να μπλοκάρει το YouTube μετά την εμφάνιση σε ιστοσελίδα διαρροής για μια σύσκεψη, όπου ανώτατοι αξιωματούχοι συζήτησαν πιθανή στρατιωτική εισβολή στη Συρία. Είχε προηγηθεί απαγόρευση της πρόσβασης στο Τουίτερ για να περιοριστούν διαρροές για την υπόθεση διαφθοράς στην οποία εμπλέκονταν κυβερνητικοί αξιωματούχοι, ακόμα και ο γιός του πρωθυπουργού. Την ημέρα των εκλογών, σε βίαια επεισόδια σημειώθηκαν οκτώ θάνατοι. Αναφέρθηκαν έξι νεκροί και τέσσερις τραυματισμοί στο χωριό Γιουβατζίκ της επαρχίας Σανλίουρφα. Στο Χατάυ συγκρούστηκαν αντίπαλες οικογένειες που υποστήριζαν αντίστοιχους υποψηφίους με δύο νεκρούς και εννέα τραυματίες. Το Χατάυ (γνωστό και ως σαντζάκι της Αλεξανδρέτας) είναι περιοχή όπου κατοικούν πολλοί Αραβες και παραμεθόρια με τη Συρία. Περίπου 50 εκατομμύρια άνθρωποι είχαν δικαίωμα ψήφου. Τις πρώτες πρωινές ώρες της 31ης Μαρτίου, είχαν αναφερθεί 1.418 καταγγελίες για εκλογική νοθεία. Διακοπές ρεύματος κατά την καταμέτρηση σε πολλές επαρχίες (41 πόλεις)[4], και η ανακοίνωση αρκετά διαφορετικών αποτελεσμάτων από πρακτορεία ειδήσεων, προκάλεσαν νέα διαμάχη. Κατατέθηκαν αρκετές ενστάσεις με αποτέλεσμα να ξαναγίνει νέα καταμέτρηση σε αρκετές πόλεις.

         Σύμφωνα με τουρκική ιστοσελίδα (www.yerelsecim.com/), τo κυβερνών Kόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης του Ερντογάν εμφανιζόταν να πετυχαίνει ακόμα μια σημαντική νίκη. Το ισλαμιστικό κόμμα κέρδιζε τον έλεγχο 50 Δήμων σε έδρες Νομών (ίλ μερκέζ) και 550 Δήμους σε έδρες επαρχιών (ίλτσε). Τα δύο βασικά κόμματα της αντιπολίτευσης υπολείπονταν σημαντικά και σε ποσοστό ψήφων και σε Δήμους που κέρδιζαν. To Λαϊκό Ρεπουμπλικανικό Kόμμα (Cumhuriyet Halk Partisi, CHP) του Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου - το «σοσιαλδημοκρατικής απόχρωσης» κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης - κέρδιζε 13 Δήμους σε έδρες Νομών και 160 Δήμους σε έδρες επαρχιών. Το Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης (Μiliyetçi Ηareket Partisi) του Μπαχτσελί κέρδιζε 8 Δήμους σε έδρες Νομών και 107 Δήμους σε έδρες επαρχιών (ilçe). Το Κόμμα Ειρήνης και Δημοκρατίας (Βarış ve Demokrasi Partisi) - που απηχεί τις θέσεις του εθνικού κουρδικού κινήματος - κέρδιζε 9 Δήμους σε έδρες Νομών και 67 Δήμους σε έδρες επαρχιών. Το κουρδικό κόμμα κέρδιζε σχετική πλειοψηφία στους Νομούς Ντιγιαρμπακίρ, Τούντζελι, Μπατμάν, Μπιτλίς, Σιίρτ, Βάν, Σιρνάκ. Το νεοσύστατο αριστερής κατεύθυνσης κόμμα, το Δημοκρατικό Κόμμα των Λαών, είχε συμμαχήσει με το Κόμμα Ειρήνης και Δημοκρατίας.
       Από μια πρώτη ανάγνωση των επίσημων αποτελεσμάτων φαινόταν ότι ο Ερντογάν και το κόμμα του άντεχαν στην ποικιλότροπη αντιπαράθεση. Το ΑΚΡ πέτυχε πρωτιά ξεπερνώντας το 45% στο σύνολο της επικράτειας. Αμφίρροπη ήταν η μάχη στην Κωνσταντινούπολη και στην Αγκυρα, όπου τελικά επικράτησαν στο νήμα οι υποψήφιοι του κυβερνώντος κόμματος[5]. Στη Σμύρνη - τρίτη πολυπληθέστερη πόλη της χώρας - εκλέχθηκε ο υποψήφιος της αντιπολίτευσης (CHP). Οι εκλογές αυτές και τα αποτελέσματα ήταν σημαντικός σταθμός στις εξελίξεις στην Τουρκία, αφού ετοιμάζονται για τις εκλογές Προέδρου της Δημοκρατίας του Αυγούστου 2014, τις πρώτες, μετά τη συνταγματική αναθεώρηση, με απευθείας εκλογή από τους πολίτες και με ενισχυμένες τις προεδρικές εξουσίες. Αραγε, ποιές εξελίξεις εγκυμονούσαν οι επόμενοι μήνες;

---

[1]Ηλίας Κουσκουβέλης, «Η αλαζονεία ενός ισλαμιστή», 04.06.2013, http://www. real.gr/DefaultArthro.aspx?page=arthro&id=238354&catID=11 

[2] Πρβλ. Χαλίλ Ιναλτζίκ, Η Οθωμανική Αυτοκρατορία, Η κλασική εποχή, 1300-1600, Αθήνα: Αλεξάνδρεια, 1995, σ. 64-65.

[3] Για μια εξέταση του τουρκικού Αλεβισμού βλ. Mehmet Eroz, «Türkiye’de Alevilik Bektasilik» (Ο Aλεβισμός και ο Μπεκτασισμός στην Τουρκία), Κωνσταντινούπολη, 1977. David Shankland, Alevis in Turkey: The Emegence of a Secular Islamic Tradition, London: Taylor & Francis, Σεπτέμβριος 2003.

[4] Ο υπουργός Ενέργειας Τανέρ Γιλντίζ δήλωσε ότι μια γάτα μπήκε σε υποσταθμό ηλεκτρικού ρεύματος και προκλήθηκε βραχυκύκλωμα.

[5] Το ΡΛΚ κατέθεσε ενστάσεις για τα αποτελέσματα που αφορούσαν τους Δήμους της Αγκυρας, της Αντιόχειας, της Γιάλοβα και της Αττάλειας. Ειδικά η περίπτωση της Αγκυρας ήταν ιδιαίτερα σημαντική, αφού πρόκειται για τη δεύτερη πολυπληθέστερη πόλη της χώρας. Το ΡΛΚ ισχυριζόταν ότι χάθηκαν 30.000 ψήφοι του.

Θεόδωρος Σ. Μπατρακούλης

Δρ Γεωπολιτικής, Νομικός

http://theodorosbatrakoulis.blogspot.com

theobatrak@gmail.com