Ο Βορειοηπειρωτικός Ελληνισμός και το Πρωτόκολλο της Κέρκυρας - του Θ. Μπατρακούλη

Ο Βορειοηπειρωτικός Ελληνισμός και το Πρωτόκολλο της Κέρκυρας

*

          Εκατό χρόνια συμπληρώθηκαν φέτος από τότε που οι Βορειοηπειρώτες αντέδρασαν στην απόφαση των Μεγάλων Δυνάμεων να προσαρτηθεί η περιοχή τους στο νεοσύστατο αλβανικό κράτος. Η αντίδραση και ο ξεσηκωμός των Βορειοηπειρωτών είχαν ως αποτέλεσμα την Ανακήρυξη της Αυτονομίας της Βορείου Ηπείρου την 17η Φεβρουαρίου 1914 στο Αργυρόκαστρο της Βορείου Ηπείρου. Έκτοτε ακολούθησε ένας αιώνας αγώνων για ελευθερία και δικαίωση του Βορειοηπειρωτικού Ελληνισμού. Στις 15 και 16 Φεβρουαρίου 2014 οι Βορειοηπειρώτες τίμησαν τη μνήμη των ηρωικών τους προγόνων που θυσιάστηκαν για μια Ελεύθερη Βόρειο Ήπειρο. Το επετειακό διήμερο οργάνωσε ο «Σύλλογος Βορειοηπειρωτών» σε συνεργασία με το «Παγκόσμιο Συμβούλιο Ηπειρωτών» και την «Νεολαία Βορειοηπειρωτών». Το παρόν άρθρο αναφέρεται στα διπλωματικά γεγονότα του χρονικού διαστήματος 1912-1921 που πλαισίωσαν τις σημαντικές στιγμές που έζησαν οι Βορειοηπειρώτες στην καθοριστική για την τύχη της περιοχής τους αυτή περίοδο.

         Από το 1912 και μετά εξελισσόταν, στο θέμα της χαράξεως των αλβανικών συνόρων μια πολιτική-διπλωματική-στρατιωτική αντιπαλότητα ανάμεσα στους διεθνείς δρώντες της περιόδου. Βασικούς πρωταγωνιστές στις εξελίξεις αυτές υπήρξαν η Ιταλία και η Ελλάδα. Η εν λόγω διεθνής αντιπαράθεση είχε σοβαρές συνέπειες, ιδιαίτερα όσον αφορά την τύχη της - κατοικούμενης από ορθόδοξους ελληνόφωνους και αλβανόφωνους πληθυσμούς - Βορείου Ηπείρου. Με το πέρας τον Βαλκανικών Πολέμων, η Ελλάδα υποχρεώθηκε, βάσει συνθηκών, να αποσύρει τον στρατό της από την περιοχή της Βορείου Ηπείρου. Σημαντικό ρόλο στις εξελίξεις που ακολούθησαν διαδραμάτισε ο συνταγματάρχης Σπυρίδων Σπυρομήλιος. Αυτός στις 9 Φεβρουαρίου 1914, δεν εκτέλεσε την διαταγή της αποχώρησης που δόθηκε από την κυβέρνηση της Ελλάδας. Αντ' αυτού ανακήρυξε την αυτονομία της περιοχής και οργάνωσε τοπικές ένοπλες ομάδες, τους λεγόμενους «Ιερούς Λόχους». Οι Βορειοηπειρώτες Ελληνες, με επί κεφαλής τους τον Γεώργιο-Χρηστάκη Ζωγράφο, ανακήρυξαν στο Αργυρόκαστρο (Gjirokastër), στις 28 Φεβρουαρίου 1914, την Αυτόνομη Δημοκρατία της Βορείου Ηπείρου. Ο Γεώργιος Ζωγράφος - που είχε διατελέσει Υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας -, σε διακήρυξη που απηύθυνε «προς το λαό της Βορείου Ηπείρου», δήλωνε ότι οι επιδιώξεις των Ελλήνων Βορειοηπειρωτών είχαν αγνοηθεί, ότι οι Δυνάμεις είχαν αρνηθεί σ’αυτούς ακόμα και την αυτονομία στο πλαίσιο του αλβανικού κράτους καθώς και τις εγγυήσεις που αφορούσαν την προστασία της ζωής τους, των περιουσιών τους, της θρησκευτικής ελευθερίας τους, ακόμα και την ύπαρξη της εθνικότητάς τους. Σχηματίσθηκε κυβέρνηση της Αυτόνομης Δημοκρατίας της Βορείου Ηπείρου με επικεφαλής τον Γεώργιο Ζωγράφο. Τελικά, ο αλβανικός «Σύνδεσμος του Πριζρέν», υποστηριζόμενος ιδίως από την Iταλία - που επιθυμούσε ένα αλβανικό κράτος υπό την κηδεμονία της - κατόρθωσε να αποτρέψει την προσάρτηση της περιοχής στην Ελλάδα.

         Στις 17 Μαίου 1914 υπογράφηκε η Συμφωνία που είναι γνωστή ως Πρωτόκολλο της Κέρκυρας. Στη Βόρεια Ηπειρο παραχωρείτο εκπαιδευτική, θρησκευτική, πολιτιστική και διοικητική αυτονομία. Ωστόσο, η υπόθεση δεν είχε ευτυχή έκβαση για τους Ελληνες. Η τήρηση των μέτρων για την οργάνωση των επαρχιών του Αργυροκάστρου και της Κορυτσάς ανατέθηκε στην Διεθνή Επιτροπή Ελέγχου, όπως και η οργάνωση του τμήματος διοίκησης και τμήματος δικαιοσύνης και οικονομικών. Η συμφωνία προέβλεπε τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στα σχολεία (αλλά στις τρεις πρώτες τάξεις του δημοτικού η αλβανική θα διδασκόταν συγχρόνως με την ελληνική) και τη συγκρότηση Αστυνομίας από εντοπίους. Απαγορευόταν η στρατοπέδευση Αλβανικού Στρατού στις ελληνικές περιοχές (εκτός από την περίπτωση πολέμου ή επανάστασης). Το πιο σπουδαίο ίσως ήταν οι εγγυήσεις των Μ. Δυνάμεων για την εφαρμογή και τη διατήρηση αυτών των μέτρων. Οι Νεότουρκοι προκάλεσαν εξέγερση των μουσουλμάνων Αλβανών της Κεντρικής Αλβανίας με την ελπίδα να αποκαταστήσουν στη χώρα την τουρκική κυριαρχία. Μέσα στο γενικευμένο χάος που δημιουργήθηκε και υπό τις επίμονες παραινέσεις του Ελευθερίου Βενιζέλου, το Ηπειρωτικό Συνέδριο του Δελβίνου επικύρωσε το Πρωτόκολλο της Κέρκυρας. Όμως η κυβέρνηση του Γουλιέλμου του Βηδ δεν διέθετε ουσιαστική εξουσία, ο πρίγκιπας εγκατέλειψε τη χώρα και ο φόβος βιαιοτήτων εκ μέρους των μουσουλμάνων Αλβανών επαναστατών ενάντια στον χριστιανικό πληθυσμό της Βόρειας Ηπείρου οδήγησε τον Βενιζέλο να προχωρήσει στη στρατιωτική ανακατάληψη της περιοχής.

         Η τύχη της Βορείου Ηπείρου, όπως και της Αλβανίας, σφραγίστηκε από τις μεταστροφές των Κρατών και από τα παιχνίδια των συμμαχιών τόσο κατά την διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου όσο και μετά τη λήξη του. Η επίτευξη της κρατικής υπόστασης της Αλβανία μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο οφείλεται ως ένα βαθμό στη διπλωματική παρέμβαση των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής και της Ιταλίας. Πέραν της ανάπτυξης του αλβανικού εθνικισμού, σημαντικό ρόλο στην μη ένταξη της Βορείου Ηπείρου στην Ελλάδα έπαιξε η Ιταλία, που διεκδικούσε μονίμως, με διαφόρους τρόπους και μεθοδεύσεις, τον έλεγχο της Αλβανίας. Το σύμφωνο Τιττόνι-Βενιζέλου αναφερόταν στη Μικρά Ασία και σε άλλες διεκδικήσεις των δύο συμβαλλομένων σ’αυτό κρατών: Η Iταλία θα υποστήριζε τις ελληνικές διεκδικήσεις στη Δυτική Θράκη και στη Βόρειο Ηπειρο. Η Ελλάδα αναλάμβανε να υποστηρίξει τις ιταλικές απαιτήσεις για μια διεθνή εντολή στην Αλβανία και την προσάρτηση της Αυλώνας (Vliora στα αλβανικά). Ωστόσο, η δημοσιοποίηση από την Αθήνα του συμφώνου Τιττόνι-Βενιζέλου προκάλεσε ερεθισμό των Γιουγκοσλάβων ιθυνόντων, ενώ έδωσε έναυσμα σε αντιιταλικές εξεγέρσεις στην Αλβανία (κυρίως στην Αυλώνα). Eπιχειρήθηκε ένας ιταλο-γιουγκοσλαβικός συμβιβασμός με διορθώσεις των αλβανικών  συνόρων, που θα γίνονταν στο Βορρά προς όφελος της Γιουγκοσλαβίας, στο Νότο προς όφελος της Ελλάδας. Ο συμβιβασμός ματαιώθηκε κυρίως από την αντίθεση του Προέδρου των ΗΠΑ Γούντροου Ουίλσον, που εκτιμούσε ότι πληττόταν η αρχή των εθνοτήτων. Ο κόμης Σφόρτζα - τον οποίο ο Τζιολίττι επέλεξε ως νέο υπουργό Εξωτερικών της Ιταλίας -, στις 22 Ιουλίου 1920, κατήγγειλε το σύμφωνο Τιττόνι-Βενιζέλου (εκτιμώντας ότι «δεν άρμοζε σε μια μεγάλη δύναμη όπως η Ιταλία να ζητάει την υποστήριξη της Ελλάδας σε οποιοδήποτε ουσιώδες σημείο των ιταλικών συμφερόντων στην Αλβανία, επικυρώνοντας αυτή την υποστήριξη σε ένα διπλωματικό εργαλείο»). Ο Σφόρτσα διαφοροποιείτο έτσι από την ιδέας ενός ιταλικού προτεκτοράτου στην Αλβανία (με τα όρια μάλιστα που επιδίωκαν οι Αλβανοί εθνικιστές το 1913).

         Στη μεταχοτζική Αλβανία οι κρατικές αρχές διέπραξαν σειρά παραβιάσεων των δικαιωμάτων της Ελληνικής μειονότητας. Αρχικά η κυβέρνηση Μπερίσα προχώρησε σε διώξεις ηγετικών στελεχών της μειονοτικής οργάνωσης Ομόνοια. Εξακολουθεί μια διαρκής και ποικιλότροπη μεθόδευση συρρίκνωσης του Ελληνισμού της Βορείου Ηπείρου. Υπάρχουν καταγγελίες για μεταφορά εποίκων από το Βορρά σε μια προσπάθεια να αλλοιωθεί η εθνολογική σύνθεση του πληθυσμού της περιοχής. Το Πρωτόκολλο της Κέρκυρας εξακολουθεί ως τις μέρες μας (2014) να είναι σε ισχύ. Αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο των δικαιωμάτων των Ελλήνων Βορειοηπειρωτών. Kαι εκκρεμούσε πάντοτε η αναζήτηση-εξεύρεση των δυνατοτήτων άσκησης-ανάπτυξης αυτών των δικαιωμάτων αυτονομίας ενώπιον των διεθνών φορέων (ΟΗΕ, Συμβούλιο της Ευρώπης, Ευρωπαϊκή Ενωση, ΟΑΣΕ), στο πλαίσιο του Διεθνούς Δικαίου και της Νομιμότητας. Ώστε να ανακοπεί η πορεία αποσύνθεσης και μαζικής φυγής του Ελληνισμού της Βορείου Ηπείρου που παρατηρείται τα τελευταία εικοσιπέντε χρόνια. Αυτή η εκκρεμότητα υφίσταται τόσο σε επίπεδο επιστημονικής έρευνας όσο και εφαρμοστέας πολιτικής εκ μέρους της Ελλάδας. Τι πράττει η ελληνική πολιτεία υπέρ των Βορειοηπειρωτών που βρίσκονται υπό την πίεση του αλβανικού εθνικισμού και των μηχανισμών του αλβανικού κράτους; Τους έχει ουσιαστικά εγκαταλείψει, αποδεχόμενη παθητικά τις εις βάρος τους παραβιάσεις του Διεθνούς Δικαίου.

Θεόδωρος Μπατρακούλης

Δρ Γεωπολιτικής

theobatrak@gmail.com

theodorosbatrakoulis@blogspot.com

* Δημοσιεύτηκε στην εφημ. Ελευθερία (Λάρισα), φ. της 09.03.2014.