Χαλίφης των σουνιτών

Χαλίφης των σουνιτών

**Από άρθρο του Γιώργου Καπόπουλου στο «Εθνος» (26.9.2014)

«Το μήνυμα Ερντογάν από το βήμα της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, όπου χαρακτήρισε παράνομη την υπό τον στρατηγό Σίσι ηγεσία της Αιγύπτου, δεν θα μπορούσε να είναι πιο σαφές: Η Αγκυρα είναι προστάτης των σουνιτών από τη Συρία και το Ιράκ μέχρι και την Αίγυπτο.

Η στήριξη στον Μόρσι, τη Μουσουλμανική Αδελφότητα αλλά και τη Χαμάς στη Γάζα είναι λιγότερο προκλητική από μια δημόσια στήριξη στην ISIS, στην Αλ Νούσρα και στη Χραρ Αλ Σαμ στη Συρία και στο Ιράκ. Παρ' όλα αυτά η Τουρκία σχοινοβατεί στη Μέση Ανατολή καθώς ο αρχηγός των ενόπλων του ΡΚΚ Καραγιλάν κατηγορεί την Αγκυρα ότι έναντι της απελευθέρωσης των ομήρων από την ISIS άναψε πράσινο φως στους τζιχαντιστές για την επίθεση κατά των Κούρδων στη Βορειοανατολική Συρία.

Δίχως αμφιβολία ο Ερντογάν, το ΑΚΡ αλλά και η Μουσουλμανική Αδελφότητα και η Χαμάς δεν μπορούν να ταυτισθούν με τους τζιχαντιστές. Παρ' όλα αυτά στοχεύουν στο ίδιο ακροατήριο, τους σουνίτες μουσουλμάνους εντός και εκτός Αραβικού Κόσμου.

(...) Διεκδικεί την πρωτοκαθεδρία στους σουνίτες όχι μόνον στη ρητορική αλλά και στην πράξη, καθώς είναι η μόνη περιφερειακή δύναμη που λόγω γειτνίασης μπορεί να επηρεάσει αποφασιστικά την τροπή της σύγκρουσης.

Ανταγωνίζεται ή μάλλον αντιπαρατίθεται ευθέως με τη Σαουδική Αραβία για την ηγεμονία επί των σουνιτών και δεν είναι τυχαίο ότι η κυβέρνηση του στρατηγού Σίσι στην Αίγυπτο στηρίζεται πλήρως από το Ριάντ και βάλλεται μετωπικά από την Αγκυρα.

Μέσω Αιγύπτου ο Ερντογάν διαμηνύει στις ΗΠΑ, στη Σαουδική Αραβία, την Ιορδανία και στα Εμιράτα ότι η Τουρκία θεωρεί εαυτήν περιφερειακή δύναμη με τη δική της ατζέντα και όχι Αραβικό Βασίλειο ή Εμιράτο που αγωνίζεται να μη χάσει την εύνοια της Ουάσιγκτον και μοιραία σύρεται από τις επιλογές των ΗΠΑ.

Προφανώς ο Ερντογάν διαμηνύει ότι είναι παράγων παρενόχλησης κάθε στρατηγικής που παρακάμπτει την Τουρκία, ένα μήνυμα που έμμεσως πλην σαφώς διαμηνύει στις ΗΠΑ ότι καταγράφει την παροχή βοήθειας στο κουρδικό Βόρειο Ιράκ ως εχθρική για τα ζωτικά συμφέροντα της χώρας του ενέργεια».

 
Πηγή: http://www.ethnos.gr/

Παρανοϊκή απόφαση στην Αίγυπτο: 683 άνθρωποι καταδικάστηκαν σε θάνατο

Παρανοϊκή απόφαση στην Αίγυπτο: 683 άνθρωποι καταδικάστηκαν σε θάνατο

Παρανοϊκή απόφαση στην Αίγυπτο: 683 άνθρωποι καταδικάστηκαν σε θάνατο

April 28, 2014

Ο Λευκός Οίκος καταδίκασε σήμερα σθεναρά τις καταδίκες σε θάνατο οι οποίες επιβλήθηκαν σε σχεδόν 700 ισλαμιστές στην Αίγυπτο και κάλεσε τις αρχές του Καΐρου να ακυρώσουν αυτές τις καταδίκες, καθώς και εκείνες που επιβλήθηκαν στα τέλη Μαρτίου.
«Η σημερινή ετυμηγορία, όπως και εκείνη του περασμένου μήνα, συνιστά μια πρόκληση απέναντι στους πλέον στοιχειώδεις κανόνες της διεθνούς δικαιοσύνης», τόνισε ο εκπρόσωπος του Αμερικανού προέδρου Μπαράκ Ομπάμα σε ανακοίνωση Τύπου, κάνοντας λόγο για ένα «επικίνδυνο προηγούμενο».
Ο εκπρόσωπος, ο Τζέι Κάρνεϊ, σημείωσε ακόμη ότι «οι ΗΠΑ είναι βαθύτατα ανήσυχες από τη συνεχή παραπομπή σε δίκες και στις μαζικές καταδίκες στην Αίγυπτο και κυρίως τις καταδίκες σε θάνατο 683 κατηγορουμένων σήμερα».
«Η ετυμηγορία αυτή είναι απόλυτα ασυμβίβαστη με τις υποχρεώσεις της Αιγύπτου σε ό,τι αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα», συνέχισε ο Κάρνεϊ. «Οι ηγέτες της Αιγύπτου πρέπει να ταχθούν εναντίον αυτών των παράλογων μέτρων (. . .) και να αναγνωρίσουν ότι η καταστολή του ειρηνικού κινήματος διαμαρτυρίας δεν θα κάνει τίποτα άλλο από το να τροφοδοτήσει την αστάθεια και τον εξτρεμισμό που η Αίγυπτος έχει πει ότι επιδιώκει να αποτρέψει».
«Ασκούμε πιέσεις στην αιγυπτιακή κυβέρνηση να τερματίσει τις μαζικές διώξεις, να ματαιώσει τις (σημερινές) καταδίκες και τις προηγούμενες και να εξασφαλίσει ότι όλοι οι πολίτες θα τύχουν μιας δίκαιης δίκης».
Το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, αφού υπογράμμισε τη «βαθιά του ανησυχία» καταδίκασε επίσης αυτές τις νέες καταδίκες υποστηρικτών του ανατραπέντος ισλαμιστή προέδρου Μοχάμεντ Μόρσι. Η εκπρόσωπος της αμερικανικής διπλωματίας, Τζένιφερ Πσάκι, τις χαρακτήρισε «παράλογες».
«Η ΔΙΚΗ ΔΕΝ ΗΤΑΝ ΔΙΚΑΙΗ» ΔΗΛΩΝΕΙ Ο ΜΠΑΝ
Ο γενικός γραμματέας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών Μπαν Γκι Μουν εκτίμησε σήμερα ότι οι καταδίκες σε θάνατο που επιβλήθηκαν στην Αίγυπτο σε υποστηρικτές του Μόρσι «ξεκάθαρα δεν μοιάζουν να σέβονται τους βασικούς κανόνες μιας δίκαιης δίκης», όπως τόνισε ο εκπρόσωπός του Στεφάν Ντουζαρίτς.
Ο Μπαν, σημείωσε ο Ντουζαρίτς, είναι «ανήσυχος» για αυτές τις ποινές. «Οι ετυμηγορίες φαίνεται ξεκάθαρα ότι δε σέβονται τους βασικούς κανόνες μιας δίκαιης δίκης, κυρίως αυτές που επέβαλαν την θανατική ποινή», οι οποίες ενδέχεται «να βλάψουν μακροπρόθεσμα τις προοπτικές σταθερότητας» στην Αίγυπτο, προσέθεσε ο ίδιος.
Ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ «έχει επίγνωση των επιπτώσεων αυτών των ετυμηγοριών στην ασφάλεια και για την περιοχή» γενικότερα, υπογράμμισε ακόμη ο εκπρόσωπος, αναφερόμενος «στη σταθερότητα στη Βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή συνολικά».
Ο Μπαν είναι επίσης «ανήσυχος» για την απόφαση να τεθεί εκτός νόμου το Κίνημα της 6ης Απριλίου και «απογοητευμένος» για την απόρριψη στις αρχές Απριλίου των εκκλήσεων να μην φυλακιστούν «τρεις εμβληματικές φυσιογνωμίες της εξέγερσης του 2011».
Σύμφωνα με τον εκπρόσωπό του, ο Μπαν θα έχει συνομιλίες αυτήν την εβδομάδα με τον υπουργό Εξωτερικών της Αιγύπτου, Νάμπιλ Φάχμι, ο οποίος επισκέπτεται τις ΗΠΑ.

ΠΗΓΗ: ΓΑΛΛΙΚΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ, AFP, ANA-MPA

Τουρκία: Δουλειές με την Eλλάδα, δυσκολίες στη Μέση Ανατολή - του Θ. μπατρακούλη

Τουρκία: Δουλειές με την Eλλάδα, δυσκολίες στη Μέση Ανατολή

του Θεόδωρου Μπατρακούλη

         Το ότι η ελληνική εξωτερική πολιτική βασίζεται σε λανθασμένες εκτιμήσεις για την στρατηγική των Τούρκων ισλαμιστών και του Ερντογάν ο γράφων το υποστηρίζει αδιάκοπα και στη Διδακτορική Διατριβή του (2000) και σε διάφορα άρθρα του. Ομως στην Ελλάδα, την τελευταία εικοσαετία είμαστε εγκλωβισμένοι σε ένα λανθασμένο προσανατολισμό που καλλιεργούν συγκεκριμένα «ιδρύματα» διεθνικά και διεθνώς συνδεδεμένα. Επικοινωνιακά ήταν μάταιο να αντικρούει κανείς τους μηχανισμούς της ξένης εξάρτησης. Διαθέτουν συντριπτική κυριαρχία τους στα μέσα μαζικής επικοινωνίας. Διαφορετικά η Ελλάδα δεν θα ήταν μια χώρα εξαρτημένη, θα είχε επεκτείνει τα χωρικά ύδατα, ορίσει την αποκλειστική ζώνη και επιτύχει μια βιώσιμη λύση στο κυπριακό ζήτημα. Η Ελλάδα και η Κύπρος μετατράπηκαν σε πιόνια διαδοχικών παρτίδων γεωπολιτικού σκακιού που εξελίσσονται στο ευρύτερο σύστημα Βαλκάνια-Ανατολική Μεσόγειος-Μέση Ανατολή-Καύκασος ανάμεσα στους ισχυρούς διεθνείς δρώντες.

        Ένα αποκαλυπτικό άρθρο δημοσίευσε η τουρκική Ζαμάν την Κυριακή, 15 Σεπτεμβρίου 2013 σχετικά με την οικονομική διείσδυση των Τούρκων επιχειρηματιών στις ελληνικές αγορές αλλά και κατ’επέκταση, στις αγορές της ευρωζώνης. Οι Τούρκοι βλέπουν ότι η κρίση στην Ελλάδα των Μνημονίων και η πολιτική της συγκυβέρνησης τους προσφέρουν ευκαιρίες για οικονομική διείσδυση στην Ευρώπη. Είναι στην φύση των καπιταλιστών να επεκτείνονται πέραν των εθνικών συνόρων, και όταν η εθνική-κρατική συγκρότηση των άλλων χωρών είναι ισχυρή. Ωστόσο, στην περίπτωση των ελληνοτουρκικών σχέσεων υπάρχουν σειρά σημαντικών ζητημάτων. Το άρθρο της ΖΑΜΑΝ έχει τίτλο “Η Τουρκία θα είναι βασικός εταίρος στην οικονομική ανάκαμψη της Ελλάδας”. Ο Μουσταφά Κουτλάι, ερευνητής οικονομίας του Διεθνούς Στρατηγικού Οργανισμού Έρευνας της Άγκυρας (USAK), δηλώνει ότι “καθώς η Τουρκία είναι γεωγραφικά κοντά στην Ελλάδα και έχει μια αναπτυσσόμενη οικονομία σε ένα σημαντικό μέγεθος στην αγοράς διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην οικονομική ανάπτυξη της Ελλάδας”. Λίγο παρακάτω δηλώνει ότι η οικονομική κρίση οδήγησε την Ελλάδα να ανοίξει την οικονομία της, και ότι τώρα είναι ευκολότερο για τους Τούρκους επιχειρηματίες να διεισδύσουν στις ελληνικές αγορές: ”Η Ελλάδα ήρε τα ψυχολογικά εμπόδια. Δεν είναι πλέον σημαντικό ποιος είναι αυτός που κάνει τις επενδύσεις”. Αίσθηση προκαλεί στο τέλος του άρθρου η τοποθέτηση του Σεζάι Ενίς Tουλτσά, καθηγητή διεθνών σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Galatasaray. “Μολονότι οι διαφωνίες για την Κύπρο και το Αιγαίο συνεχίζονται, η Ελλάδα έχει χαλαρώσει τη σταθερή θέση της κατά της Τουρκίας σε πολιτικά θέματα από τότε που η οικονομική κρίση έπληξε τη χώρα”.

         Οι Ερντογάν - Νταβούτογλου προετοίμασαν και επιχείρησαν να θέσουν σε εφαρμογή το ιδεολόγημα της ηγεμονικής δύναμης στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων, της Νοτιανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής Για καιρό η Δύση επιδοκίμαζε τον πρώτο ως πρότυπο δημοκράτη στον μουσουλμανικό κόσμο. Η επιρροή του φαινόταν να αυξάνεται όταν ο ίδιος υποστήριξε τις υπέρ της δημοκρατίας εξεγέρσεις της Αραβικής Άνοιξης, ιδιαίτερα όταν φίλοι του ισλαμιστές κέρδισαν αρχικά την εξουσία στην Αίγυπτο και αλλού στη Βόρεια Αφρική. Η Τουρκία επιδίωκε τη διαμόρφωση ενός τόξου και προωθούσε φιλοδοξίες δημιουργίας ενός νέου χαλιφάτου στις χώρες και περιοχές όπου κυριαρχούν οι σουνιτικοί πληθυσμοί. Στη βάση των επιδιώξεών της η Αγκυρα τοποθετήθηκε ευθέως στην συριακή κρίση υποστηρίζοντας τους αντάρτες της υπό την πρωτοκαθεδρία των ισλαμιστών αντιπολίτευσης και διεκδίκησε ρόλο για τη διαχείρισή της από ΗΠΑ και Ρωσία. Οσο εμφανιζόταν ατμόσφαιρα νίκης των ανταρτών, όλα έδειχναν ομαλά για την Τουρκία. Ωστόσο, η συνέχεια αποδείχθηκε ιδιαιτέρως προβληματική. Eμμένοντας σε εκκλήσεις για στρατιωτική δράση στη Συρία και στην υποστήριξή του στον ανατραπέντα ισλαμιστή πρόεδρο της Αιγύπτου, ο Τούρκος πρωθυπουργός Ταγίπ Ερντογάν αποτελεί ολο και περισσότερο μια μοναχική φιγούρα σε μια περιοχή για την οποία εξακολουθεί να ελπίζει ότι θα συμβάλει στη διαμόρφωση του μέλλοντός της. Ο Ερντογάν βρίσκεται σε μια κατάσταση που χαρακτηρίστηκε «αξιοπρεπής μοναξιά». Κινδυνεύει να αποξενωθεί από κάποιους σημαντικούς επενδυτές του Κόλπου στην Τουρκία, καθώς και να δεί να εξασθενεί η διεθνής και διπλωματική ισχύς του.

         Οι Κούρδοι διεκδικούν την εθνική ολοκλήρωσή τους, ασκώντας πίεση στην Τουρκία, η οποία πλέον υφίσταται ισχυρούς κλυδωνισμούς. Στη Συρία οι Κούρδοι ήταν σύμμαχοι με τους υπόλοιπους αντικαθεστωτικούς, μέχρι το σημείο όπου ξεκινά η συζήτηση για περαιτέρω αυτονομία τους. Η Τουρκία, με τις επιλογές και τις ενέργειές της στη συριακή σύγκρουση και όπως έδειξε η εξέλιξη της αιγυπτιακής κρίσης, οδηγήθηκε σε ανταγωνιστικές σχέσεις όχι μόνο με το μπλόκ των σιιτικών δυνάμεων αλλά και με ένα μέρος του σουνιτικού κόσμου. Οι έντονες εκκλήσεις του Ερντογάν για επέμβαση που θα συνέβαλε στην εκδίωξη από την εξουσία του Προέδρου της Συρίας Μπασάρ αλ-Άσαντ τον άφησαν μόνο μετά τη συμφωνία Ουάσιγκτον-Μόσχας για την αποτροπή των χτυπημάτων των ΗΠΑ, τουλάχιστον προς το παρόν. Με την ανοιχτή υποστήριξη που παρείχε η Τουρκία στους Αδελφούς Μουσουλμάνους (μολονότι δεν είχε και το πολύτιμο για τον Μόρσι οικονομικό αντίκρυσμα) και την απροκάλυπτη επεμβασή της στα εσωτερικά της Αιγύπτου, οδηγήθηκαν σε σοβαρή κρίση οι σχέσεις της με τη νέα κυβέρνηση της Αιγύπτου. Χαρακτηριστικό ήταν ότι η Αίγυπτος κάλεσε την Ελλάδα σε συμφωνία οριοθέτησης των ΑΟΖ των δύο κρατών. Για την Ελλάδα δημιουργούνται στα ανατολικά της ευκαιρίες. Μπορεί να βγεί από την κατάσταση γεωπολιτικής έκλειψης στην Εγγύς και Μέση Ανατολή. Και να επανατοποθετήσει-βελτιώσει τις σχέσεις της, πέραν των Κούρδων, και με τον Αραβικό και Ιρανικό κόσμο.

20.09.2013

Θεόδωρος Μπατρακούλης

theobatrak@gmail.com

Το «στρατηγικό βάθος» της Τουρκίας και του Νταβούτογλου καταρρέει στην Αίγυπτο

25/8/13

Το «στρατηγικό βάθος» της Τουρκίας και του Νταβούτογλου καταρρέει στην Αίγυπτο

Χρήστος Ιακώβου
Διευθυντής του Κυπριακού Κέντρου Μελετών
Όταν η τουρκική εξωτερική πολιτική άρχισε να εφαρμόζει το δόγμα του «στρατηγικού βάθους», οραματιζόμενη το ρόλο του «νεοοθωμανού ηγεμόνα», θεωρούσε ότι στο δρόμο θα είχε «μηδενικές τριβές». Αυτή η αντίληψη, στηριζόταν εν πολλοίς στην απουσία αραβικής ενότητος και στρατηγικής και στην απομόνωση του Ιράν. Η ακύρωση του άξονα με το Ισραήλ ήταν μία μανούβρα τακτικής που εξυπηρετούσε επικοινωνιακώς την προσπάθεια της Τουρκίας να κερδίσει αξιοπιστία και να καλύψει το ηγετικό κενό στη Μέση Ανατολή.
Η Συρία ήταν το πρώτο κράτος της περιοχής που ανταποκρίθηκε θετικά στο νέο άνοιγμα της Τουρκίας, διαμορφώνοντας, μέχρι την Άνοιξη το 2011, μία στρατηγική εταιρική σχέση. Ο Άσαντ πίστευε ότι μία τέτοια σχέση, με ένα κράτος-μέλος του ΝΑΤΟ, θα έδιδε την ευκαιρία στη Δαμασκό να ξεφύγει από την απομόνωση που βίωνε μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου.
Η Τουρκία, όμως, παρουσιάστηκε ανειλικρινής στη σχέση αυτή πλην όμως πιστή στο στρατηγικό στόχο του «νεοοθωμανού ηγεμόνα». Μόλις ξέσπασε η κρίση στη Συρία, ανέλαβε το ρόλο του συντονιστή των στρατιωτικών επιθέσεων εναντίον του καθεστώτος Άσαντ, ωσάν η Συρία να ήταν επαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αναλαμβάνοντας αυτό το ρόλο, η κυβέρνηση Ερντογάν υπελόγισε, εσφαλμένα τελικώς, ότι η κρίση θα είχε βραχύ χρονικά χαρακτήρα. Η παρατεταμένη χρονική διάρκεια του εμφυλίου πολέμου καθώς επίσης και οι αντοχές του καθεστώτος Άσαντ, δημιούργησαν μόνο αδιέξοδα και προβλήματα για την Άγκυρα.
Τώρα έρχεται αντιμέτωπη με ένα νέο, εξίσου σκληρό πρόβλημα, αυτό της Αιγύπτου. Η προσπάθεια αύξησης της επιρροής της Τουρκίας στη Μέση Ανατολή δέχεται ισχυρό ράπισμα μετά το πραξικόπημα του στρατού και την ανατροπή του Μωχάμμεντ Μόρσι. Οι ελπίδες της κυβέρνησης Ερντογάν εκτροχιάζονται αφού επένδυσαν πάνω στην άνοδο των ισλαμιστών στην πολιτική εξουσία. Η ενίσχυση των ισλαμιστών ήταν άλλωστε μόνιμη τακτική της Τουρκίας αφ' ότου άρχισαν οι Αραβικές εξεγέρσεις από τις αρχές του 2011 και εντεύθεν.
Η κυβέρνηση Ερντογάν ήταν από τις πρώτες που υποστήριξαν την εξέγερση του 2011 και την ανατροπή του Χόσνι Μουμπάρακ. Ακολούθως προέβαλε τη σουννιτική ισλαμική ταυτότητα ως συστατικό στοιχείο της εξωτερικής προκειμένου να ενισχύσει τους δεσμούς με την Μουσουλμανική Αδελφότητα και την κυβέρνηση Μόρσι.
Η Τουρκία είχε δύο στρατηγικά πλεονεκτήματα τα οποία απώλεσε λόγω μη ορθολογικών επιλογών. Το πρώτο ήταν η επιθυμία του ΝΑΤΟ να αναπροσαρμόσει τη στρατηγική του στη Μέση Ανατολή μετά τις αραβικές εξεγέρσεις και συνεπώς η Άγκυρα θα μπορούσε να παίξει τον πιο καθοριστικό ρόλο ως βραχίονας της Βορειοτλαντικής Συμμαχίας στην περιοχή. Το δεύτερο ήταν η ύπαρξη κενού ισχύος στη Μέση Ανατολή λόγω της αποδυνάμωσης που προκάλεσαν στα αραβικά κράτη οι διάφορες κρίσεις στην περιοχή από το 2003 και εντεύθεν και της συνεχιζόμενης απομόνωσης του Ιράν, με συνέπεια η Τουρκία να προέβαλλε ως το μόνο μουσουλμανικό κράτος με ισχυρούς συντελεστές ισχύος και ικανότητα διαπραγμάτευσης, τόσο με τους δυτικούς συνασπισμούς όσο και με μεγάλο μέρος του μουσουλμανικού κόσμου.
Επενδύοντας πολιτικά και οικονομικά στην πιο ισχυρή και πολυπληθέστερη αραβική χώρα, η Τουρκία ευελπιστούσε ότι θα απεκόμιζε δύο βασικά πλεονεκτήματα: πρώτον, το στρατηγικό βάθος θα εδραιώνετο καθοριστικώς και θα αποκτούσε μία ισχυρή δυναμική πλέον, και δεύτερον, θα προέβαλλε διεθνώς ότι το τουρκικό μοντέλο συνύπαρξης «Ισλάμ και Δημοκρατίας» αποτελούσε πρότυπο για όλο το μουσουλμανικό κόσμο.
Με την ανατροπή Μόρσι, ο Ερντογάν βλέπει τα γεωπολιτικά του οράματα να συνθλίβονται μπροστά τις επιλογές του αιγυπτιακού στρατού. Το χειρότερο δε για την Τουρκία ότι υπό την πίεση της γεωστρατηγικής πλέον ανασφάλειας, η κυβέρνηση Ερντογάν αρχίζει, όπως και στην περίπτωση της Συρίας, να γίνεται μέρος του αιγυπτιακού προβλήματος χωρίς άμεση προοπτική για πολιτικά οφέλη και μακροπρόθεσμα δημιουργεί τις συνθήκες περαιτέρω απομόνωσής της στη Μέση Ανατολή με απώλεια των όποιων θετικών μέχρι σήμερα κεκτημένων. Από τη στιγμή που ο Ερντογάν καταδίκασε την ανατροπή Μόρσι με εμπρηστικές δηλώσεις αναχαίτισε την όποια δυνατότητα της Άγκυρας να επηρεάσει τα γεγονότα στην Αίγυπτο. Με άλλα λόγια στην προσπάθειά της να καταστεί ιδιοτελώς σταθεροποιητικός παράγοντας στην περιοχή μετατρέπεται σταδιακώς σε ταραξία. Από τη στιγμή που ο Ερντογάν παρασύρθηκε ανταποκρινόμενος σε ένα παιγνίδι ηθικής και ιδεολογίας απομονώθηκε πολιτικώς. Τέτοιου είδους παιγνίδια έχουν αξία μόνο όταν συμπαρατάσσεται ο δρών με το νικητή μίας σύγκρουσης.
Η εξέλιξη των γεγονότων στην Αίγυπτο, μετά την ανατροπή του Μουμπάρακ ένωσαν αρχικώς το σουννιτικό τρίο, Τουρκία - Κατάρ - Σαουδική Αραβία. Μετά τα σαρωτικά γεγονότα των τελευταίων εβδομάδων, η Σαουδική Αραβία και το Κατάρ επέδειξαν ευπροσάρμοστη πολιτική διατηρώντας την ικανότητά τους να επηρεάζουν εν μέρει τις εξελίξεις. Αντιθέτως, η μονομερής στάση της Τουρκίας έχει απολέσει τις όποιες πιθανότητες συνέχισης του ρόλου που έπαιζε πριν από τον Ιούλιο.
Η διάσπαση βεβαίως αυτού του σουννιτικού συνασπισμού θα έχει περιφερειακές επιπτώσεις. Ο συνασπισμός αυτός δημιουργούσε προοπτική ισχυροποίησης της Τουρκίας στην περιοχή. Μετά την ανατροπή Μόρσι, η Άγκυρα έχει χάσει τις ηγεμονικές πιθανότητες στην περιοχή. Το νέο πλέον σκηνικό, με την απομόνωση της Τουρκίας, θα επηρεάσει άλλες κρίσιμες εξελίξεις στην περιοχή, όπως το συριακό ζήτημα.

 

από το ιστολόγιο
www.geopolitics-gr.blogspot.com

Μέση Ανατολή: Ιράν, Συρία, Αίγυπτος, Ισραήλ, ΗΠΑ, Τουρκία και...Ελλάδα

Μέση Ανατολή: Ιράν, Συρία, Αίγυπτος, Τουρκία, Ισραήλ, ΗΠΑ… και Ελλάδα

         Η πυρηνική απειλή του Ιράν ήταν για σημαντικό χρονικό διάστημα ευρέως αναγνωρισμένη ως η πιο σοβαρή εξωτερική πολιτική κρίση που αντιμετώπιζε η Ουάσινγκτον. Το Κογκρέσο είχε ενισχύσει τις κυρώσεις κατά του Ιράν, κάνοντας ακόμη πιο αυστηρές τις ποινές κατά των ξένων εταιρειών. Η κυβέρνηση Ομπάμα είχε επεκτείνει ταχύτατα την επιθετική ικανότητα των ΗΠΑ στο αφρικανικό νησί Ντιέγκο Γκαρσία, όπως είχε ζητήσει η Βρετανία, η οποία είχε εκδιώξει τον ιθαγενή πληθυσμό, έτσι ώστε οι ΗΠΑ να μπορέσουν να αξιοποιήσουν την τεράστια βάση που χρησιμοποιεί για να επιτεθεί τη Μέση Ανατολή και την Κεντρική Ασία. Κανένας λογικός άνθρωπος δε θέλει το Ιράν, ή οποιοδήποτε άλλο κράτος, να αναπτύξει πυρηνικά όπλα. Ομως, αξίζoυν κάποιες υπομνήσεις. Η Ινδία και το Πακιστάν ήταν δύο από τις τρεις πυρηνικές δυνάμεις που αρνήθηκαν να υπογράψουν τη Συνθήκη Μη Διάδοσης Πυρηνικών Όπλων (Non-proliferation Treaty, NPT), με τρίτο το Ισραήλ. Όλα αυτά τα κράτη ανέπτυξαν πυρηνικά όπλα με την υποστήριξη των ΗΠΑ, κάτι που συνέχιζαν να κάνουν. Το καλοκαίρι του 2010 ο Νόαμ Τσόμσκι, σε ένα σχετικό κείμενό του, έκανε ορισμένες σημαντικές επισημάνσεις: «Ένας προφανής τρόπος για τον περιορισμό ή την εξάλειψη της απειλής αυτής είναι η θέσπιση Ζωνών Χωρίς Πυρηνικά Όπλα (Nuclear Free Weapons Zone, NFWZ) στη Μέση Ανατολή. Το θέμα προέκυψε πάλι στο συνέδριο για τη Συνθήκη Μη Διάδοσης Πυρηνικών Όπλων στην έδρα των Ηνωμένων Εθνών στις αρχές του Μαΐου του 2010. Η Αίγυπτος, ως πρόεδρος των 118 εθνών του Κινήματος των Αδέσμευτων (Non-Aligned Movement) πρότεινε στο συνέδριο την υποστήριξη ενός σχεδίου που καλεί σε έναρξη των διαπραγματεύσεων το 2011 για Ζώνες Χωρίς Πυρηνικά Όπλα (NFWZ) στη Μέση Ανατολή, όπως είχε άλλωστε συμφωνηθεί από τη Δύση, συμπεριλαμβανομένων και των ΗΠΑ, το 1995 στην αναθεωρητική διάσκεψη της Συνθήκης. Η Ουάσινγκτον εξακολουθεί επισήμως να συμφωνεί, αλλά επιμένει ότι πρέπει να εξαιρείται το Ισραήλ – και φυσικά δε δείχνει να θεωρεί ότι τέτοιες διατάξεις μπορούν να ισχύουν και για την ίδια…».[1]

         Μέσα στον κυκεώνα των εξελίξεων στην ευρύτερη Εγγύς και Μέση Ανατολή (Συρία, Αίγυπτος, Τουρκία, Παλαιστίνη κ.α.), μια σημαντική εξέλιξη σημειώθηκε τον Ιούνιο 2013 στο Ιράν. Το γεγονός ενδεχομένως δρομολογούσε σημαντικές αλλαγές στη χώρα της σιιτικής ισλαμικής επανάστασης και στις σχέσεις της με την Ουάσιγκτον. Στις προεδρικές εκλογές νικητής αναδείχθηκε ο Χασάν Ρουχανί (Hassan Rouhani, αναφέρεται και ως Ροχανί). Συγκέντρωσε περισσότερες από 18 εκατομμύρια ψήφους, ή 50,71% του συνόλου των ψήφων (που υπολογιζόταν σε πάνω από 36 εκατομμύρια). Επρόκειτο για μια εντυπωσιακή μεταστροφή των Ιρανών εκλογέων. Οι αποκαλούμενοι συντηρητικοί υποψήφιοι πέτυχαν άσχημα αποτελέσματα, με τον δεύτερο, τον Μοχαμάντ Μπαγκίρ Γκαλιμπάφ (Mohamad Baghir Ghalibaf), δήμαρχο της Τεχεράνης, να υστερεί πολύ, με το 16,56% των ψήφων. O Χασάν Ρουχανί είναι μια σημαντική, διακεκριμένη προσωπικότητα του Ιράν. Γεννήθηκε στις 12 Νοεμβρίου 1948)[2] είναι ένας σιίτης mujtahid (ανεξάρτητος νομικός ερμηνευτικής νομικής σχολής)[3], μουσουλμάνος κληρικός, δικηγόρος,  ακαδημαϊκός, διπλωμάτης και πολιτικός. Θεωρείται ως πραγματιστής και μετριοπαθής πολιτικά.[4] Έχει διατελέσει μέλος της Συνέλευσης των Εμπειρογνωμόνων από το 1999, μέλος του Συμβουλίου Διάκρισης Σκοπιμότητας (Expediency Discernment Council)[5] από το 1991, μέλος του Ανωτάτου Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας από το 1989, και επικεφαλής του Κέντρου Στρατηγικών Ερευνών από το 1992.[6]

         Ο νέος πρόεδρος (ο έβδομος στην Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν) εκλέχθηκε με ισχυρή υποστήριξη των μεταρρυθμιστών. Υποσχέθηκε περισσότερη «μετριοπάθεια», «διαφάνεια» και πολιτική «ύφεσης» στις διεθνείς σχέσεις. Η ανάληψη της προεδρίας από τον Ρουχανί (4 Αυγούστου) σηματοδότησε αλλαγές σε πρόσωπα που κατείχαν καίρια κυβερνητικά αξιώματα. Στη θέση του υπουργού Εξωτερικών τοποθετήθηκε ο Μοχαμάντ Τζαβάντ Ζαρίφ, διπλωμάτης και πρώην αναπληρωτής Υπουργός Εξωτερικών από το 1992. Ο Ζαρίφ μιλάει άπταιστα την αγγλική και πραγματοποίησε το διδακτορικό του στο Πανεπιστήμιο του Ντένβερ (Κολοράντο, ΗΠΑ). Συνδέεται με τον πρώην πρόεδρο Αλί Ακμπάρ Ραφσαντζανί, ενώ συμμετείχε στις διαπραγματεύσεις με τον ΟΗΕ για την απελευθέρωση των δυτικών ομήρων στο Λίβανο (σύμφωνα με τα απομνημονεύματα του πρώην απεσταλμένου Giandomenico Picco). Ο Zarif, 53 ετών, διετέλεσε πρεσβευτής στα Ηνωμένα Εθνη. Είχε συμμετάσχει σε διάφορες μυστικές διαπραγματεύσεις μεταξύ των ΗΠΑ και του Ιράν μετά το 1993. Του πιστωνόταν ότι είχε διαδραματίσει κρίσιμο ρόλο κατά τη διάρκεια της διάσκεψης της Βόννης το 2001 που ιδρύθηκε η νέα κυβέρνηση του Αφγανιστάν μετά την πτώση των Ταλιμπάν (σύμφωνα με κατάθεση του κ. Τζέιμς Ντόμπινς, ειδικού απεσταλμένου των ΗΠΑ για το Αφγανιστάν και το Πακιστάν, στο αμερικανικό Κογκρέσο το 2007).

         Η τοποθέτηση του Ζαρίφ ερμηνευόταν ως ισχυρή ένδειξη της επιλογής του Ροχανί να αλλάξει την κατάσταση αδιεξόδου στις αμερικανο-ιρανικές σχέσεις (που ισχύει από την «Ισλαμική Επανάσταση» το 1979). Η Τεχεράνη επιθυμούσε να επιτευχθεί η άρση των οικονομικών κυρώσεων εναντίον του Ιράν.[7] Ο νέος υπουργός Εξωτερικών ανακοίνωσε ότι επρόκειτο να διορίσει περίπου 50 νέους πρεσβευτές. Στις 15 Αυγούστου, ο Ροχανί διόρισε τον πρώην υπουργό Εξωτερικών Αλί Ακμπάρ Σαλεχί επικεφαλής του Ιρανικού Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας. Στις 22 Αυγούστου ο αντιπρόσωπος του Ιράν στη Διεθνή Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας (IAEA), Αλί Ασγάρ Σολτανιέχ, ανακοίνωσε στο πρακτορείο FARS ότι αποχωρεί από τη θέση του.

         Οι επόμενες ενέργειες των βασικών διεθνών δρώντων θα δείξουν ποιές θα είναι οι εξελίξεις στις αμερικανο-ιρανικές σχέσεις, στη σπαρασσόμενη από την πολυαίμακτη σύγκρουση για την εξουσία Συρία, στην Αίγυπτο και στην ευρύτερη Εγγύς και Μέση Ανατολή. Αλλά, ας σημειωθεί ότι μια ενδεχόμενη μεταστροφή στην ακολουθούμενη για χρόνια από τις ΗΠΑ στάση της απομόνωσης του Ιράν, θα αποτελούσε σημαντική εξέλιξη. Αυτή εκτός των άλλων, θα έθετε ένα επιπλέον πρόβλημα στην εξωτερική πολιτική της Τουρκίας που εφαρμόσθηκε τα τελευταία χρόνια στη Μέση Ανατολή βασιζόμενη στα δόγματα του «στρατηγικού βάθους» του Αχμέτ Νταβούτογλου. Αυτά δοκιμάζονται στη Συρία: η αντοχή της κυβέρνησης Ασαντ δυσκόλεψε τις επιδιώξεις του συμπλέγματος εσωτερικών και εξωτερικών δρώντων που προσπαθούν να καταλάβουν την εξουσία. Και πιο πρόσφατα η τουρκική πολιτική αποτυγχάνει στην Αίγυπτο, όπου δέχεται ισχυρό πλήγμα μετά το πραξικόπημα του στρατού και την ανατροπή του Μοχάμμεντ Μόρσι.[8] Φαίνεται λοιπόν να περιορίζονται οι δυνατότητες επιτυχίας του νεοοθωμανικού ηγεμονισμού τουλάχιστον στην Αίγυπτο. Όμως, και στην περίπτωση αυτή, η Τουρκία θα εξακολουθήσει την περικύκλωση του ελληνικού χώρου, σταθεροποιώντας ένα υπό την ηγεμονία της τόξο. Μάλιστα θα συνεχίσει να χρησιμοποιεί μεθοδικά τους μουσουλμανικούς πληθυσμούς των Βαλκανίων και να προωθεί ένα δικό της άξονα με χώρες της περιοχής (Αλβανία,[9] Σκόπια, «Κοσόβα», και ενδεχομένως Βουλγαρία).

Θεόδωρος Σ. Μπατρακούλης

http://theodorosbatrakoulis.blogspot.com

---

[1] Noam Chomsky, «The Iranian Threat», Ζ Μagazine, July 2010, Volume 23, Number 7, http://www.zcommunications.org/the-iranian-threat-by-noam-chomsky-1.html. Δημοσιεύθηκε στα ελληνικά με τίτλο «Ο Νόaμ Tσόμσκι μιλά για την ιρανική απειλή», 28.06.2010, www.tvxs.gr (μετάφραση από τα αγγλικά Kωνσταντίνα Τσιτουρίδου).

[2] «Interesting points in Rouhani's ID + photo», Shoma News (στα περσικά). Πρόσβαση 15.06.2013. Από το http://en.wikipedia.org/wiki/Hassan_Rouhani

[3] Iran’s Presidential Election Heats up as Reformist Rowhani Enters Race, Farhang Jahanpour, Informed Comment, 12 April 2013, Juan Cole

[4] Farnaz Fassihi, «Moderate cleric Hassan Rohani wins Iran Vote», Wall Street Journal, 15.06.2013, http://online.wsj.com/article/SB1000142412788732373430.

[5] Το Συμβούλιο Διάκρισης Σκοπιμότητας του Συστήματος είναι μια διοικητική συνέλευση που διορίζεται από τον Ανώτατο Ηγέτη, και δημιουργήθηκε στο πλαίσιο της αναθεώρησης του Συντάγματος της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν στις 6 του Φεβρουαρίου 1988. http://en.wikipedia.org/wiki/Expediency_ Discernment_

Council

[6] http://en.wikipedia.org/wiki/Hassan_Rouhani

[7] Κambiz Foroohar, «Rohani Taps US-Educated Minister to End Iran Sanctions», 05.08.2013, http://www.bloomberg.com/news/2013-08-04/rohani-taps-u-s-educated-foreign-minister-to-end-iran-sanctions.html

[8] Βλ. και Χρήστος Ιακώβου (Διευθυντής του Κυπριακού Κέντρου Μελετών), «Το «στρατηγικό βάθος» της Τουρκίας και του Νταβούτογλου καταρρέει στην Αίγυπτο»,  25.08.2013, ιστολόγιο www.geopolitics-gr.blogspot.com.

[9] Βλ. και Φρέντυ Μπελέρης, «Η Αλβανική κυβέρνηση σε στενό εναγκαλισμό με τον Ερντογάν», εφημερίδα το Χωνί, 25.08.2013, www.aftonomi.gr. 

Συρία, Αίγυπτος, Τουρκία, ΗΠΑ: Μία, δύο, τρείς, πολλές περιπλοκές...

Μέση Ανατολή: Συρία, Αίγυπτος, Τουρκία, ΗΠΑ. Μία, δύο, τρείς, πολλές περιπλοκές...

           Aφότου σταδιακά ανέλαβαν το ρόλο της Βρετανίας και της Γαλλίας, ως νέα αυτοκρατορική δύναμη στη Μέση Ανατολή, oι ΗΠΑ έχουν προσπαθήσει να ξανασχεδιάσουν την πολιτική αρχιτεκτονική της περιοχής εδώ και αρκετές δεκαετίες.[1] Στις 15 Μαρτίου του 2013 στη Συρία συμπληρώνονταν δύο χρόνια από την έναρξη της εξέγερσης κατά της κυβέρνησης του προέδρου Μπασάρ αλ-Άσαντ, που γινόταν όλο και πιο αιματηρή και περίπλοκη. Η εσωτερική σύγκρουση στη χώρα πήρε σταδιακά τον χαρακτήρα πολιτικής και θρησκευτικής σύγκρουσης, όχι μόνον στην αναμέτρηση για την εξουσία στη Δαμασκό, αλλά και για άλλες χώρες της περιοχής. Στην αρχή η Αίγυπτος, όπου, από το 1952 και μετά, στην σύγχρονη ιστορία της χώρας και στο καθεστώς ο ρόλος των Ενόπλων Δυνάμεων υπήρξε σταθερά κεντρικός.[2] Eξάλλου, ας υπομνησθεί ότι μέσα στο περιβάλλον κρίσης που σημάδεψε την Αίγυπτο το δεύτερο μισό του 19^ου αιώνα και τις πρώτες δεκαετίες του 20ού (με κύρια χαρακτηριστικά την ευρωπαϊκή διείσδυση και τη μη αυτόχθονη δυναστεία του Μωχάμετ Αλη) γεννήθηκαν και αναπτύχθηκαν τα δύο βασικά ρεύματα αιγυπτιακής ιδεολογικής απάντησης: Το πρώτο ήταν ο αιγυπτιακός εθνικισμός. Το δεύτερο ήταν το κίνημα της ισλαμικής μεταρρύθμισης (Salafiyyah).[3] Από τον Ιούνιο του 2012 είχε ανέλθει στην εξουσία η Μουσουλμανική Αδελφότητα και πρόεδρος ήταν ο εκλεκτός της Μοχάμεντ Μόρσι. Κλίμα έντονης αντιπαράθεσης είχε σφραγίσει τις προεδρικές εκλογές σε δύο γύρους (Μάιος-Ιούνιος) του 2012. Βασικές πρωταγωνιστικές δυνάμεις ήταν αφενός ο στρατός και αφετέρου ο συνασπισμός «Δημοκρατική Συμμαχία», με κορμό τη Μουσουλμανική Αδελφότητα. Αραγε, την κατεύθυνση μιάς παρεμφερούς σύγκρουσης ακολουθούσαν η Τουρκία και ο Λίβανος;[4]

        Τα αμερικανικά σχέδια για τη Συρία περιλάμβαναν επιβολή Ζώνης Απαγόρευσης Πτήσεων (ΖΑΠ, Νο-Fly Zone) και αεροπορικούς βομβαρδισμούς (προβλέπονταν ως κονδύλια στον αμυντικό προϋπολογισμό των ΗΠΑ για το 2013 που συζητήθηκε στο Κογκρέσο).[5] Σκοπός: αφού η άμυνα των κυβερνητικών δυνάμεων θα είχε καταρρεύσει η προέλαση των ανταρτών προς τη Δαμασκό και η ανατροπή του Aσαντ.[6] Στις 28 Μαίου 2013 έγινε γνωστό ότι ο Λευκός Οίκος ζήτησε από το Πεντάγωνο να εκπονήσει σχέδιo για επιβολή ZAΠ πάνω από τη Συρία, των οποίων την εφαρμογή θα αναλάμβαναν οι Ενοπλες Δυνάμεις των ΗΠΑ και άλλων συμμάχων κρατών (Γαλλία, Μεγάλη Βρετανία).[7] Το αίτημα υποβλήθηκε λίγο πρίν από την περιοδεία του Αμερικανού υπουργού Εξωτερικών Τζών Κέρυ στη Μέση Ανατολή για την προετοιμασία μιας συνόδου που θα συγκέντρωνε στη Γενεύη, στις αρχές Ιουνίου, αντιπροσωπείες του συριακού καθεστώτος και ηγετών των ανταρτών και της αντιπολίτευσης. Η συριακή αντιπολίτευση έθετε την αποχώρηση του προέδρου Μπασάρ αλ Ασαντ ως προυπόθεση για διαπραγματεύσεις, όρο που ο Ασαντ ήταν απίθανο ότι θα δεχόταν.[8] Πάντως, ειδικοί αναλυτές και αξιωματούχοι του Πενταγώνου εξέφραζαν αμφιβολίες για την αποτελεσματικότητα μιας τέτοιας στρατηγικής.[9] Εξάλλου, η Μόσχα εξακολουθούσε να αντιτίθεται σε οποιοδήποτε σχέδιο ψηφίσματος στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ για κυρώσεις εναντίον της Συρίας. Η τελευταία φιλοξενούσε στο Ταρτούς μια ρωσική ναυτική βάση (υποστήριξης εφοδιασμού)[10]. Ωστόσο, στις 26 Ιουνίου 2013, ο Ρώσος υφυπουργός Εξωτερικών Μιχαήλ Μπογκντάνοφ ανέφερε ότι όλο το προσωπικό είχε εκκενωθεί από τη βάση, και ότι στη χώρα δεν παρέμενε ούτε ένας Ρώσος στρατιωτικός. "Η βάση δεν έχει καμία στρατηγική στρατιωτική σημασία", ανέφερε ο Ρώσος αξιωματούχος.[11]

        Επί σειρά ετών οι Ερντογάν - Νταβούτογλου ετοίμασαν και επιχείρησαν να θέσουν σε εφαρμογή το ιδεολόγημα της ηγεμονικής δύναμης στην ευρύτερη περιοχή της Νοτιανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής.[12] Στη βάση αυτών των επιδιώξεων η Αγκυρα τοποθετήθηκε ευθέως στην συριακή κρίση υποστηρίζοντας τους αντάρτες της υπό την πρωτοκαθεδρία των ισλαμιστών αντιπολίτευσης και διεκδίκησε ρόλο για τη διαχείρισή της από ΗΠΑ και Ρωσία. Στην αρχή του εμφυλίου, όσο εμφανιζόταν ατμόσφαιρα νίκης των ανταρτών, όλα έδειχναν ομαλά για την Τουρκία. Ωστόσο, η συνέχεια αποδείχθηκε ιδιαιτέρως προβληματική. Τα εκρηκτικά γεγονότα του πρώτου δεκαημέρου του Μαίου 2013 στην τουρκο-συριακή μεθόριο αποκάλυπταν περιπλοκές για την φιλόδοξη Άγκυρα. Ενδεχομένως η τουρκική ηγεσία υποτίμησε τα αντιτουρκικά αισθήματα και την εξέγερση των Αράβων (Ιούνιος 1916-Οκτώβριος 1918),[13] που αποτέλεσαν σημαντικό όχημα για να πληγεί και να τερματιστεί η Οθωμανική κυριαρχία στην περιοχή κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.[14] Πιθανόν ο Ερντογάν να μην αξιολόγησε σωστά τις εθνο-θρησκευτικές διαμάχες στο εσωτερικό της Συρίας. Και να παραγνώρισε την ισχύ των ρωσικών συμφερόντων στη συγκεκριμένη χώρα. Επίσης η υπόθεση της χρήσης των χημικών παρέμεινε σκοτεινή.[15] Όπως ανέφεραν διεθνείς πηγές η ρωσική διπλωματία προετοίμαζε την ομαλή αποχώρηση του Ασαντ και την δημοκρατική-κοινοβουλευτική μετάβαση της Συρίας, μέσα από ειρήνευση των αντιπάλων παρατάξεων και διενέργεια εκλογών. Η Άγκυρα σχεδόν απομονώθηκε και έμεινε εκτεθειμένη, καθώς ήταν η μόνη που επέμεινε στην εκδοχή της χρήσης χημικών από τον συριακό στρατό.[16]

         Η κατάσταση χειροτέρεψε για την Άγκυρα μετά τις ισραηλινές επιδρομές κατά δυνάμεων της Χεζμπολάχ στο συριακό έδαφος. Η λιβανική σιιτική οργάνωση είχε συμμαχήσει με τον Ασαντ. Αυτό ουσιαστικά καταδείκνυε τον δεσμό του καθεστώτος με το Ιράν. Οι Ισραηλινοί δήλωσαν παρουσία και έστειλαν μηνύματα προς όλες τις κατευθύνσεις. Το χειρότερο για την Τουρκία ήταν αυτή καθεαυτή η εξέλιξη του εμφυλίου πολέμου, αφού οι δυνάμεις του συριακού στρατού έδειχνα ότι υπερίσχυαν και ωθούσαν τους αντάρτες σε υποχώρηση. Χιλιάδες καλά οπλισμένοι ισλαμιστές αντάρτες κινούνταν προς τα σύνορα με την Τουρκία και δημιουργούσαν εκρηκτικό περιβάλλον γι’αυτήν. Τα γεγονότα των αρχών Μαίου ήταν ενδεικτικά της μεγάλης περιπλοκής που απειλούσε την Τουρκία. Δεν μπορούσε να βεβαιωθεί με ασφάλεια ποιος τοποθέτησε τις βόμβες στην παραμεθόρια τουρκική πόλη Ρευχανλί, όπου έχασαν τη ζωή τους αθώοι πολίτες. Ο Ερντογάν δήλωσε ότι «η Τουρκία δεν θα πέσει στην παγίδα του πολέμου με τη Συρία που στήνουν κάποιοι»...

         Αφετέρου, τον Νοέμβριο του 2012, ο οίκος παγκόσμιας πιστοληπτικής αξιολόγησης Fitch είχε αξιολογήσει τα τουρκικά ομόλογα ως επενδυτικού βαθμού, για πρώτη φορά από το 1994. Η βελτιωμένη διεθνής φήμη της χώρας είχε ανακουφίσει ένα χρόνιο οικονομικό πρόβλημα: την έλλειψη κεφαλαίων. Μια σταθερή έγχυση ξένων επενδύσεων για πάνω από μια δεκαετία, είχε οδηγήσει σε εντυπωσιακή ανάπτυξη, υπερβαίνοντας σε ορισμένα σημεία το 8 τοις εκατό σε ετήσια βάση, και προώθησε την Τουρκία στην Ομάδα των 20 βιομηχανικών χωρών. Ωστόσο, ο πόλεμος στη Συρία έθετε σε κίνδυνο το τουρκικό «οικονομικό θαύμα», που είχε επιτευχθεί υπό την διακυβέρνηση του Ερντογάν και του ΑΚΡ από το 2003.[17] Σε σχετική μελέτη ο Κώστας Μελάς συμπέραινε ότι το κύμα ιδιωτικοποιήσεων προκάλεσε μεγάλες εισροές πόρων, αλλά αυτό που μέχρι τώρα αποτελούσε πλεονέκτημα είναι και η αχίλλειος πτέρνα του τουρκικού μοντέλου. Εάν, λόγω και της διεθνούς κρίσης, έπαυε η εισροή κεφαλαίων, η «φούσκα» θα έσκαζε, αφήνοντας πίσω της συντρίμμια.[18] Από το ξέσπασμα των ταραχών (Μάιος 2013) η Τουρκική οικονομία δέχτηκε πλήγματα από το μαζικό sell-off το οποίο προκάλεσε  στις αναδυόμενες αγορές η ανησυχία για σταδιακή απόσυρση από την Fed των πολιτικών ποσοτικής διευκόλυνσης.[19] Η συνέχιση της αντιπαράθεσης μεταξύ του πρωθυπουργού Ρετζέπ Ερντογάν και των διαδηλωτών στις μεγάλες πόλεις της Τουρκίας εγκυμονούσε κινδύνους για την οικονομία της χώρας.[20]  

         Στον όλο κυκεώνα στον αραβοïσλαμικό κόσμο ήρθαν να προστεθούν οι αναταράξεις της εντεινόμενης πολιτικής και κοινωνικής κρίσης στην πολυπληθέστερη χώρα του αραβικού κόσμου. Σπουδαίες εξελίξεις διαδραματίζονταν στην Αίγυπτο, δυόμισυ περίπου χρόνια μετά την έναρξη των λαïκών διαδηλώσεων (Φεβρουάριος του 2011) που οδήγησαν στην παραίτηση του Χόσνι Μουμπάρακ και μετέπειτα στην εκλογική νίκη των ισλαμιστικών δυνάμεων και την ανάδειξη στο αξίωμα του προέδρου της Δημοκρατίας του εκλεκτού της Μουσουλμανικής Αδελφότητας Μοχάμεντ Μόρσι. Ενα χρόνο μετά την εκλογή του ο Μόρσι έδειχνε αδυναμία να δώσει λύση στο αίτημα της βελτίωσης των συνθηκών ζωής εκατομμυρίων Αιγυπτίων (που ετίθετο επιτακτικά λόγω της επιδείνωσης της οικονομικής κρίσης). Επιπλέον, αυτός και η Μουσουλμανική Αδελφότητα δεν μπορούσαν να διασκεδάσουν το φόβο ότι οικοδομούσαν έναν άλλο αυταρχικό μηχανισμό εξουσίας ο οποίος απέκλειε τους χριστιανούς κόπτες και τις δυνάμεις που επιδίωκαν ενίσχυση του κοσμικού χαρακτήρα του κράτους. Μαζικές αντικυβερνητικές διαδηλώσεις και συγκρούσεις μεταξύ αντιπάλων και υποστηρικτών του Αιγύπτιου προέδρου λάμβαναν χώρα καθημερινά στα τέλη Ιουνίου 2013. «Φύγε»! Το σύνθημα που δέσποσε στην εξέγερση που κατά του Μουμπάρακ, ήταν πάλι στην ημερήσια διάταξη στην πλατεία Tαχρίρ, αυτή τη φορά εναντίον του Μόρσι.

         Tην 1 Ιουλίου 2013 οι αιγυπτιακές Ενοπλες Δυνάμεις παρενέβησαν εκδίδοντας 48ωρο τελεσίγραφο προς όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη ώστε να βρουν μια λύση στο πολιτικό αδιέξοδο με το οποίο ήταν αντιμέτωπη η χώρα πριν προχωρήσουν σε ανοιχτή παρέμβαση. «Δίνουμε σε όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη 48 ώρες για να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του λαού», ανέφερε ο στρατός σε μια δήλωση που αναγνώστηκε στην κρατική τηλεόραση. Ο στρατός προειδοποιούσε ότι εάν τα ενδιαφερόμενα μέρη δεν επιτύγχαναν σημαντικό βήμα επίλυσης της κρίσης μέσα σε 48 ώρες θα ανακοίνωνε έναν οδικό χάρτη και μέτρα και θα αναλάμβανε την επίβλεψη της εφαρμογής τους.[21] Δυό μέρες μετά, ο στρατός προχώρησε στην καθαίρεση του προέδρου Μοχάμεντ Μόρσι και στην αναστολή του Συντάγματος που είχε ψηφιστεί από το Κοινοβούλιο με πλειοψηφία των ισλαμιστικών δυνάμεων. Αναλαμβάνοντας έναν (όπως τον περιέγραψε) ρόλο θεματοφύλακα της λαϊκής θέλησης αλλά και της δημόσιας τάξης, ο επικεφαλής του στρατηγός Αμπντέλ Φατάχ Αλ-Σίσι σκιαγράφησε την διάδοχη κατάσταση, μιλώντας για μια μεταβατική περίοδο, μετά την οποία επρόκειτο να διεξαχθούν προεδρικές και βουλευτικές εκλογές.[22] Ο Μόρσι τέθηκε υπό φρούρηση και απαγορεύτηκε η έξοδός του από τη χώρα όπως και άλλων στελεχών του ισλαμιστικού κινήματος. Ένα χρόνο μετά τις προεδρικές εκλογές που είχαν χαρακτηριστεί ως ιστορικές, φαινόταν ότι ο στρατός διατηρούσε ρόλο αξιολογητή των πολιτικών εξελίξεων, κρατώντας και τα κλειδιά των εκλογικών καλπών. Ωστόσο, η έκβαση της αντιπαράθεσης ήταν απρόβλεπτη καθώς η οικονομία της χώρας αντιμετωπίζει σοβαρό πρόβλημα και η διαπάλη μεταξύ των πολιτικών δυνάμεων ήταν σε πλήρη ανάπτυξη. Κατά την άποψη του Αλέξανδρου Κούτση, «ο κίνδυνος του εμφυλίου πολέμου ήταν υπαρκτός».[23]

         Οι εξελίξεις αυτές προκαλούσαν ανησυχία και αμηχανία στην Ουάσιγκτον. Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα εξέφρασε τη βαθιά ανησυχία του για την απομάκρυνση από τον αιγυπτιακό στρατό του προέδρου Mόρσι τις 3 Ιουλίου. Ωστόσο, απέφυγε να εκφράσει ρητή καταδίκη της στρατιωτικής επέμβασης. Αν η στρατιωτική κίνηση εθεωρείτο ως πραξικόπημα, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα ήταν υποχρεωμένες να διακόψουν την στρατιωτική βοήθεια προς την Αίγυπτο. Ο Ομπάμα δήλωσε ότι η κίνηση αυτή επρόκειτο να επανεξεταστεί από τις υπηρεσίες των ΗΠΑ ώστε να καθοριστούν οι επιπτώσεις στο ζήτημα της βοήθειας των ΗΠΑ.[24]

         Αλλά οι εξελίξεις στην Αίγυπτο ανησυχούσαν ιδιαίτερα και την κυβέρνηση Ερντογάν. Πολλοί Τούρκοι αναλυτές συνέκριναν την αιγυπτιακή πολιτική κρίση με την ιστορική εμπειρία της Τουρκίας. Πληροφορίες από την Αγκυρα έδειχναν ότι οι εξελίξεις στην Αίγυπτο προκάλεσαν μεγάλο προβληματισμό στους κόλπους της ισλαμιστικής κυβέρνησης  αναφορικά με το μέλλον του περίφημου «μοντέλου ΑΚΡ» στην Μέση Ανατολή. Τουρκικοί φιλοκυβερνητικοί κύκλοι συνιστούσαν στον Μόρσι την απόρριψη της προειδοποίησης του στρατού.[25] Στην Τουρκία ήταν ιδιαίτερα έντονη η αίσθηση που είχαν δημιουργήσει οι πρωτόγνωρες για την πολιτική ιστορία της χώρας διαδηλώσεις σε μεγάλες πόλεις, με αφετηρία ομάδες ακτιβιστών για το πάρκο Γκεζί της πλατείας Ταξίμ.[26] Στις 4 Ιουλίου στην Αγκυρα, ο πρόεδρος της Τουρκίας Αμπντουλάχ Γκιούλ δεχόταν τον Γιλντίζ (Yildiz), πρέσβη της χώρας στην Αίγυπτο για διαβουλεύσεις.[27] Για να διαπιστωθεί ποιοι θα ήταν οι νικητές και ποιοι οι χαμένοι των εξελίξεων στα διάφορα πεδία της περιοχής, και ειδικά της Τουρκίας, θα έπρεπε κάποιος μάλλον να αναμείνει για σημαντικό χρονικό διάστημα, ενδεχομένως για χρόνια. Πάντως, αν κάποιος ήταν ηττημένος από τις εξελίξεις στα μέτωπα της περιοχής, αλλά και από την αμφισβήτηση της πολιτικής και επίδειξης ισχύος του Ερντογάν αυτός μάλλον ήταν ο Αχμέτ Νταβούτογλου και το δόγμα των «μηδενικών προβλημάτων» με τις γειτονικές χώρες. Αυτό έδειχνε να αποτυγχάνει σε όλα τα πεδία, διεθνώς (Συρία, Ισραήλ, Ιράκ, Ιράν), όσο πλέον και στο εσωτερικό. Πριν να διεκδικήσει το ρόλο της ηγετικής δύναμης στο διεθνές σουννιτικό πολιτικό ισλάμ η Αίγυπτος του Μόρσι το είχε επιχειρήσει  η Τουρκία των Ερντογάν-Νταβούτογλου. Με την εμπλοκή της στη συριακή κρίση η Αγκυρα αντί να αναδειχτεί ως μέρος της λύσης, έγινε μέρος του προβλήματος. Και η εσωτερική αναταραχή οδηγούσε εκ των πραγμάτων σε στρατηγική αναδίπλωση και εσωστρέφεια την Τουρκία.

10 Ιουλίου 2013

Θόδωρος Μπατρακούλης

theobatrak@gmail.com

---

[1] Βλ. ενδεικτικά: Martin Yant, Desert Mirage: The True Story of the Gulf War, Buffalo: Prometheus Books, 1991. Zaki Laidis (επιμ.), L’ordre mondial relâché; Sens et puissance après la guerre froide, Paris : Presses de la Fondation nationale des Sciences Politiques, 1993. Νοam Chomsky, World Orders Old and New. New York: Columbia University Press, 1994. Peter L. Bergen, Iερός Πολεμος. Ο μυστικός κόσμος του Οσάμα Μπιν Λάντεν, Αθήνα: Α.Α. Λιβάνη, 2001, ιδιαίτ. 130-153. David Ray Griffin, The New Pearl Harbour - Disturbing Questions about the Bush Administration and 9/11, Northhampton (Massachusetts): Olive Branch Press, 2004. «Remaking the Middle East. Challenges Call for New Policies; Are the U.S. and Israel Ready to Change Course?», Foreign Affairs, September/October 2010.

[2] Το στρατιωτικό κίνημα της 23 Ιουλίου 1952 αποτέλεσε καμπή στην σύγχρονη αιγυπτιακή ιστορία. Βλ. Steven Cook, The Struggle for Egypt: From Nasser to Tahrir Square (Oxford University Press, Fall 2011). Α. Σ. Κούτσης, Μέση Ανατολή. Διεθνείς Σχέσεις και Πολιτική Ανάπτυξη, Τόμος Α΄, Αθήνα Παπαζήσης, 1992, , σσ. 172-173 κ.εξ.

[3] Bλ. R. Hrair Dekmejian, Eπαναστατημένο Ισλάμ. Ο φονταμενταλισμός στον αραβικό κόσμο, Αθήνα: Παπαζήσης, 2007, σ. 142-143.

[4] Βλ. και Γιώργος Καπόπουλος, «Αστάθεια χωρίς σύνορα», Ημερησία, 07.06.2013. http://www.imerisia.gr/article.asp?catid=27689&subid=2&pubid=113057593

[5] Στο νέο προϋπολογισμό προβλεπόταν «μελέτη τρόπων αποδυνάμωσης του συριακού τακτικού Στρατού αλλά και ποσά για την ενίσχυση των αντικυβερνητικών δυνάμεων που δρουν στο έδαφος της Συρίας». Μεταξύ των μεθόδων αντιμετώπισης της συριακής Αεροπορίας που εξετάζονταν ήταν η ανάπτυξη πυραύλων Patriot στην Τουρκία, η κήρυξη ζωνών απαγόρευσης πτήσεων (ΖΑΠ) πάνω από τις συριακές πόλεις αλλά και αεροπορικά πλήγματα με σκοπό την καταστροφή μαχητικών αεροσκαφών, ελικοπτέρων και αντιαεροπορικών συστημάτων. Οι συντάκτες του προϋπολογισμού υπογράμμιζαν ότι τα μέτρα, που απαριθμούνταν «δεν αποτελούν κήρυξη πολέμου, ούτε παροχή άδειας για χρήση στρατιωτικής βίας στη Συρία», δεν διευκρίνισαν όμως τι αποτελούν.

[6] Όπως και στην περίπτωση της Λιβύης η ανάπτυξη της ΖΑΠ θα συμπεριλάμβανε αρχικά υποτιθέμενες πόλεις όπου σφαγιάζονται άμαχοι ενώ στη συνέχεια μπορούσε να εξελιχθεί σε ολοκληρωτικό αεροπορικό πόλεμο εναντίον των συριακών δυνάμεων. «HΠA: Προβλέπουν στον προυπολογισμό τους κονδύλια για στρατιωτική επέμβαση στη Συρία», 07.12.2012, www.newsblog.gr/index.php/2012/12/07/67396/

[7] Dough Mataconis, «Report: Οbama Asks Pentagon For Plan For Syria No-Fly Zone», 28.05.2013, www.outsidethebeltway/

[8] Dough Mataconis, «Report: Οbama Asks Pentagon For Plan For Syria No-Fly Zone», 28.05.2013, www.outsidethebeltway/

[9] Anna Mulrine, «Why Pentagon has Doubts about No-Fly Zone over Syria», Christian Science Monitor, 29.05.2013, http://news.yahoo.com/why-pentagon-doubts-no-fly-zone-over-syria-223205393.html

[10] Luis Charbonneau, «Russia vetoes Security Council draft statement of alarm over siege of Syrian town», 01.06.2013, http://www.theglobeandmail.com/news/world/…/article12301571/

[11] Ο Μπογκντάνοφ έκανε τις δηλώσεις σε συνέντευξη στην εφημερίδα Al-Hayat και η πληροφορία επαληθεύτηκε από ρωσικά ΜΜΕ. Βλ. «All personnel withdrawn from Russian navy base in Syria», 26.06.2013, http://rt.com/politics/navy-diplomat-syria-base-251/.

[12] Βλ. Ahmet Davutoğlu, Stratejik Derinlik. Türkiye’nin Uluslurarasι Konumu, Κωνσταντινούπολη: Küre Yayιnlarι 2008, 24^η έκδ. (ελληνική έκδοση: Το Στρατηγικό βάθος. Η διεθνής θέση της Τουρκίας, Αθήνα: Ποιότητα, 2010).

[13] Βλ. David Murphy, The Arab Revolt 1916-1918, London: Osprey, 2008.

[14] Βλ. και Major C. S. Jarvis, The Back Garden of Allah, London: John Murray, 1939.

[15] Δεν αποδείχθηκε η εμπλοκή της κυβέρνησης Ασαντ, αλλά αντιθέτως πολλοί μίλησαν για προβοκάτσια των ανταρτών. Οι Αμερικανοί ήταν πολύ διστακτικοί και οι Ρώσοι μετά το περιστατικό έγιναν πιο διεκδικητικοί υπέρ μιας πολιτικής λύσης δημοκρατικής ομαλοποίησης, την οποία και προετοίμαζαν.

[16] Bλ. Αντώνης Καρακούσης, «Ο μικρομεγαλισμός του Ταγίπ Ερντογάν», Το Βήμα, Κυριακή 13.05.2013, www.tovima.gr/politics/article/?aid=512329

[17] Βλ. και Soner Sagaptay / James F. Jeffrey, «Can Obama Save Turkey from a Syrian Quagmire?», New York Times, 16.05.2013, www.nytimes.com

[18] Κώστας Μελάς, «Ακτινογραφώντας την τουρκική οικονομία», στο Σταύρος Λυγερός / Κώστας Μελάς, Μετά τον Ερντογάν τι; Αθήνα Εκδ. Πατάκη, 2013.

[19] Κώστας Ράπτης, «Τα οικονομικά δεδομένα της αναταραχής στην Τουρκία», 04.06.2013, www.capital.gr

[20] Σαχίν Αλπάι, «Το τίμημα της αντιπαράθεσης θα μετρηθεί σε τουρκικές λίρες», Η Ελλάδα αύριο, 08-09.06.2013, σ. 16.

[21] «Egypt military issues 48-hour ultimatum to solve political crisis», 01.07.2013, http://www.aa.com.tr/en/news/199353--egypts-military-issues-48-hour-ultimatum-to-solve-political-crisis

[22] «Ο Αιγυπτιακός Στρατός Ανέτρεψε τον Πρόεδρο Μόρσι και Ανέστειλε την Ισχύ του Συντάγματος», 04.07.2013, www.energia.gr. Βλ. και http://icmu.nyc.gr/el

[23] Βλ. συνέντευξη του Αλ. Κούτση, «Αίγυπτος Ο κίνδυνος του εμφυλίου πολέμου είναι υπαρκτός», http://ardin-rixi.gr/archives/13562,  όπ. π.

[24] Patricia Zengerle and Steve Holland, «Obama expresses deep concern, doesn't condemn Egyptian military intervention», 03.07.2013, http://www.reuters.com/article/ 2013/07/03/us-egypt-protests-usa-idUSBRE9621HH20130703.

[25] Βλ. Νίκος Στέλγιας, «Η κρίση της Αιγύπτου αναστατώνει την Αγκυρα», Καθημερινή της Κύπρου, 03.07.2013, πηγή: http://ardin-rixi.gr/archives/

[26] Βλ. και στο υπό έκδοση βιβλίο Θόδωρος Μπατρακούλης, Ευρωπαική πολιτική και Ανατολικά Ζητήματα, 2013, κεφ, Ισλάμ, πολιτική κουλτούρα και στρατογραφειοκρατία στην σύγχρονη Τουρκία

[27] «Turkey’s President receives Turkey’s Ambassador to Egypt», http://www.aa.com.tr/en/news/